Σπυρίδων Σφέτας: Tο ξεκίνημα μιας νέας εποχής

Day 4,212, 06:24 • Published in Greece Greece • by geoliva009

Του ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΣΦΕΤΑ*

Ήταν πρωταπριλιά του 1994. Κάποια ελληνική εφημερίδα είχε σε πρωτοσέλιδο τη συνάντηση του τότε πρωθυπουργού, Ανδρέα Παπανδρέου, με τον Κίρο Γλιγκόροφ, σε μια περίοδο που ίσχυε το οικονομικό εμπάργκο της Ελλάδας κατά της ΠΓΔΜ, αλλά ανθούσε το λαθρεμπόριο, κυρίως των καυσίμων, μέσω Βουλγαρίας και μερικοί πλούτιζαν παράνομα. Η φωτογραφία ήταν παραπλανητική, επρόκειτο για πρωταπριλιάτικο ψέμα. Η αποτυχία του Μητσοτάκη να καταλήξει σε μια συμφωνία για σύνθετη ονομασία με τον Γλιγκόροφ το 1993 (οι δύο νουνεχείς άνδρες γνωρίζονταν από το 1966) λόγω της υπονόμευσης του Μητσοτάκη από τον Έβερτ και η ίδρυση της Πολιτικής Άνοιξης, που αποδείχτηκε... πολιτικός χειμώνας, κομματικοποίησαν το Μακεδονικό στις εκλογές του Οκτωβρίου του 1993. Το ΠΑΣΟΚ εκμεταλλεύτηκε το ζήτημα και ως κυβέρνηση διέκοψε τις διαπραγματεύσεις, επιβάλοντας οικονομικό εμπάργκο στην ΠΓΔΜ. Το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς βρέθηκα στην ΠΓΔΜ για πρώτη φορά ως παρατηρητής της ΕΕ για τη νέα απογραφή του πληθυσμού, έχοντας ως ζώνη ευθύνης την περιοχή Στιπ - Στρώμνιτσας, καθώς οι Αλβανοί είχαν αμφισβητήσει τα αποτελέσματα της απογραφής του 1991. Καθημερινά έμπαινα σε σπίτια για να επιβλέπω το έργο της απογραφής. Παρά το οικονομικό εμπάργκο, ως Έλληνας είχα προνομιακή μεταχείριση από τους απλούς πολίτες με έκδηλη τη φιλοξενία τους. Δεν ένιωσα ανθελληνισμό, διέκρινα την επιθυμία τους να ξεπεραστεί το πρόβλημα ώστε να έρχονται στην Ελλάδα απρόσκοπτα για διαφόρους λόγους (τουρισμό, ψώνια, θερινές διακοπές κ.λπ.), καθώς και την ανθεκτικότητά τους όταν έθιγα ζητήματα ταυτότητας. Όλοι στην απογραφή δηλώνονταν ως Μακεδόνες. Μάταια προσπαθούσα να διαγνώσω αναβίωση βουλγαρισμού. Τότε επισκέφτηκα το Ινστιτούτο Εθνικής Ιστορίας, την Ακαδημία Επιστημών και είχα τις πρώτες επαφές με τον επιστημονικό κόσμο. Δεν υπήρχαν εκείνη την εποχή αγάλματα της αρχαιότητας και κανένας επίσημος δεν μιλούσε για τον Μέγα Αλέξανδρο, αλλά για το πώς θα λυθούν το αλβανικό πρόβλημα στο εσωτερικό και η διένεξη με την Ελλάδα.

Μετά την άρση του αντιπαραγωγικού εμπάργκο και την υπογραφή της ενδιάμεσης συμφωνίας (1995), ταξίδευα συχνά στα Σκόπια, επισκεπτόμενος τα επιστημονικά ιδρύματα, με βασικό προβληματισμό πώς διαμόρφωσαν ταυτότητα στη γειτονική χώρα. Είχα πρόσβαση στα αρχεία και στις ατέρμονες συζητήσεις με νουνεχείς ιστορικούς επικρατούσε η άποψη ότι άλλο η αρχαιότητα, άλλο τα νεότερα χρόνια. Η τοπική ταυτότητα «Μακεδών» ως γεωγραφικός όρος δεν ήταν ασύμβατη με τον όρο «Σλάβος», αλλά εξελίχθηκε σε εθνική μέσω του σερβοβουλγαρικού ανταγωνισμού. Σταδιακά κατανοούσα πόσο περίπλοκο ήταν το ζήτημα για κάποιον που δεν γνώριζε την ιστορία της περιοχής, πέρα από τα μυθεύματα, την ιστορική παραχάραξη, τον αλυτρωτισμό του παρελθόντος κ.λπ. Και όσοι ακόμα δέχονταν σύνθετη ονομασία αναφέρονταν μόνο στη διεθνή της χρήση και ήταν κατά της αλλαγής του Συντάγματος, χωρίς να παραλείπουν αναφορές σε μειονότητες.

Ιστορική συμφωνία

Έπειτα από δολιχοδρομία ετών και καθώς οι συνθήκες ευνόησαν, η συμφωνία των Πρεσπών ξεπέρασε και τις ελληνικές προσδοκίες. Το erga omnes είναι για διμερή με κάθε χώρα χρήση (ακόμα και η Ρωσία, που δήθεν θα μπλόκαρε τη συμφωνία των Πρεσπών στον ΟΗΕ, την αναγνώρισε ως Βόρεια Μακεδονία) και για διεθνή χρήση. Το Σύνταγμα άλλαξε και δεν αφήνει ίχνος αλυτρωτισμού ή έγερσης μειονοτικού ζητήματος.

Όπως η επίσκεψη του Καραμανλή στη Σόφια τον Ιούνιο του 1975, η πρώτη επίσημη Έλληνα πρωθυπουργού στη Βουλγαρία από ιδρύσεως ελληνικού κράτους, ήταν μια τομή στις ελληνοβουλγαρικές σχέσεις, έτσι και η πρώτη επίσκεψη Έλληνα πρωθυπουργού στη Βόρεια Μακεδονία μετά την κάλυψη των ελληνικών κόκκινων γραμμών θα καταγραφεί ως ρηξικέλευθο γεγονός από τον ιστορικό του μέλλοντος. Η Ελλάδα τώρα αναλαμβάνει την «κηδεμονία» μιας χώρας που υπέφερε από το βαλκανικό σύνδρομο της ψύχωσης πολιορκίας και βλέπει την Ελλάδα ως διέξοδο και πύλη για το ΝΑΤΟ και την Ευρώπη, ως ομπρέλα προστασίας. Οι συμφωνίες για την προστασία του εναέριου χώρου της Βόρειας Μακεδονίας και την εκπαίδευση των ενόπλων δυνάμεών της από την Ελλάδα, για συνεργασία σε μεταφορά, ενέργεια, νέες τεχνολογίες, αμυντική βιομηχανία, αναβάθμιση του σιδηροδρομικού και οδικού δικτύου ήταν αδιανόητες πέρσι. Το ελληνικό επενδυτικό κλίμα ενισχύθηκε. Τα εμπορικά σήματα και οι επωνυμίες είναι τεχνικά ζητήματα και εύκολα η αρμόδια επιτροπή μπορεί να καταλήξει σε συμφωνία. Η επιτροπή που ασχολείται με τα σχολικά εγχειρίδια συνεχίζει επιτυχώς το έργο της (στην αρχαιότητα το κεφάλαιο για τη Μακεδονία συμφωνήθηκε να μπει στον ελληνικό πολιτισμό μετά την Αθήνα, τη Σπάρτη, τη Θήβα). Η ελληνική επιτροπή θα συνεχίσει να δίνει εδώ τον σύγχρονο Μακεδονικό Αγώνα, καθετί πρέπει να στηρίζεται σε αποδείξεις (πηγές). Μπορείς να μπλοκάρεις την άλλη πλευρά αν παρασπονδήσει, αλλά υπάρχει γενικά καλό κλίμα. Όσο θα αισθάνονται ασφαλείς τόσο θα είναι περισσότερο επιρρεπείς να αποβάλουν στερεότυπα που με πλύση εγκεφάλου διαμορφώθηκαν στο παρελθόν σε συνθήκες θερμοκηπίου και εσωστρέφειας. Για τα αγάλματα της αρχαιότητας λέγεται ότι σύντομα θα μπουν επιγραφές με αναφορά στην Αρχαία Ελλάδα. Όλα αυτά τα ανούσια θα είχαν αποφευχθεί αν είχαμε καταλήξει σε συμφωνία το 1992-93 – η επαχθής κληρονομιά των... μακεδονομάχων μας. Δεν έχουμε αναλάβει εργολαβικά να προπαγανδίζουμε τη συμφωνία των Πρεσπών. Ο πανδαμάτωρ χρόνος και η ώσμωση θα πείσουν τους άπιστους Θωμάδες.