Ιστορία: Μαύροι Κύκνοι
Asterios C
Τα γεγονότα Μαύροι Κύκνοι (Black Swan events) είναι συμβάντα που ήταν πολύ δύσκολο έως αδύνατο να προβλεφθούν με την επιστημολογία που επικρατούσε πριν συμβούν, αλλά που άλλαξαν τόσο πολύ τον τρόπο σκέψης των εμπλεκομένων όταν τελικά συνέβησαν που εκ των υστέρων και αναδρομικά φαντάζουν αυτονόητα και αναπόφευκτα. Δεν είναι απαραίτητο αυτά τα γεγονότα να υπήρξαν κομβικά, μεγάλης κλίμακας ή έντασης και να βιώθηκαν ως τέτοια στο χρόνο που συνέβησαν. Επιπλέον, ακριβώς επειδή επέφεραν αναδιαρθρώσεις που δημιούργησαν νέες κανονικότητες, φαντάζουν να εντάσσονται οργανικά και αδιάκριτα στη χρονογραμμή τους. Είναι, επομένως, εξαιρετικά δύσκολο να εντοπιστούν.
Εδώ συναντάμε μία από τις μεγαλύτερες παγίδες για την επιστήμη της Ιστορίας. Ο ιστορικός του μέλλοντος, έχοντας την ‘κατάρα της γνώσης’ (curse of knowledge), δεν μπορεί εύκολα να ανατρέξει στην περίοδο πριν συμβούν, να ανακατασκευάσει όλες τις συλλογιστικές και να αποκαλύψει τις πραγματικές ώσεις όλων των πράξεων για τις οποίες έχει στη διάθεσή του τεκμήρια. Στρεβλώνει και περιορίζει, έτσι, τον πιθανοτικό χώρο (probability space) σ’ εκείνες που μπορεί να εντοπίσει πως συγκλίνουν (converge) με τη χρονογραμμή που γνωρίζει/έχει εδραιώσει. Άθελά του, κατασκευάζει για τον εαυτό του και το ακροατήριό του μια πολύ ‘στενή’ εξέδρα παρατήρησης της ιστορικότητας που υπακούει στους κανόνες μηχανικής του τώρα.
Αυτή η εξέδρα, όμως, μπορεί κάλλιστα να αφήνει αθέατα σημεία που θα μπορούσαν κυριολεκτικά να ‘ξαναγράψουν την ιστορία’. Όχι μόνο αυτό, αλλά η ‘ρετροσπεκτίβα’ μεταφυτεύει κιόλας στοιχεία του ιστορικού παρόντος του μελετητή πίσω στο χρόνο που αυτός μελετά. Αυτά τα στοιχεία, που είναι ουσιαστικά τεχνουργήματα της ανάλυσης, έχουν την ιδιότητα να συνέχουν αφηγήσεις και να παρέχουν προσβάσεις για το παροντικό κοινό. Επομένως, είναι πολύ δύσκολο να παραμείνουν εκτός από το πεδίο θεώρησης του ιστορικού. Όσο εξυπηρετούν διαδικασίες κατανόησης, γίνονται ανεκτά ως ένα ‘αναγκαίο κακό’. Όταν όμως ανάγονται σε εστιακές θέσεις και απαραίτητες προκείμενες θεωριών μπορούν να οδηγήσουν σε παρερμηνείες μεγάλης κλάσης.
Προς την άλλη κατεύθυνση, ούτε οι σύγχρονοι είναι σε θέση να προβλέψουν τους Μαύρους Κύκνους που θα προκύψουν στο δικό τους κύκλο ζωής. Αν πορεύονται αποκλειστικά με την ψευδαίσθηση ότι η ενδελεχής μελέτη της ιστορίας τους έχει θωρακίσει απόλυτα για όλα τα πιθανά ενδεχόμενα, θα βρεθούν προ θλιβερής εκπλήξεως. Σύντομα θα ανακαλύψουν πως τα εργαλεία που ανέπτυξαν με κόπο, μεράκι και τέχνη σε προηγούμενος χρόνους είναι τουλάχιστον λιγότερο αποτελεσματικά, αν όχι παντελώς άχρηστα, την επομένη ενός Μαύρου Κύκνου. Η βαθιά συνείδηση αυτής της πραγματικότητας δεν θα πρέπει ωστόσο να λαμβάνεται ως δικαιολογία για απραξία. Τουναντίον, θα πρέπει να ηχεί ως κάλεσμα συμπόρευσης με μια αενάως αυτο-ανανεούμενη δημιουργικότητα.
Comments
vvv
αγορια ιππότες κοριτσια μαυρες κότες
Μερικά παραδείγματα για να κατανοήσουμε την θεωρία;
Νομίζω έχουμε κάνει μια σχετική συζήτηση μαζί σε σχόλια κάποιου άρθρου για τη 'ρετροσπεκτίβα' της έννοιας 'έθνος'.
Η τεκνοποίηση από λελουδικό. Δεν σου κάνει;
όχι γιατί είναι πιο φανταστικό γεγονός από το ότι μας φέρνει ο πελαργός 😛
Τώρα κατάλαβα για τι μιλάει ο Cool. 😛 Η θεολογία είναι ίσως η πιο συναρπαστική εφαρμογή του πλαισίου ('πραγματικότητα της συμβολικότητας') που έχω υπόψιν.
εγώ ξέρω πως στην λίμνη των κύκνων ο μαυρος ήταν ο κακός
Ναι, το μαύρο έχει τέτοιες εδραιωμένες συνυποδηλώσεις. Χρήσιμες είναι, αρκεί να μη μένουμε μόνο σ' αυτές.
Τουλάχιστον αυτός που ασχολείται με το παρελθόν γνωρίζει τους μαύρους κύκνους του παρελθόντος φυσικά όπως πολύ σωστά διατύπωσες δεν μπορεί να ανατρέξει στην περίοδο πριν συμβούν για να μάθει το πως και το γιατί και αναπόφευκτα κρίνει τις πράξεις του παρελθόντος με τα μετρά και τα σταθμά της εποχής του μεταποιώντας στην ουσία τα γεγονότα αφού αυτός είναι τα κιάλια του κοινού στο ατένισμα του παρελθόντος.Μην γελιόμαστε όμως είναι και αυτό απόρροια των ενστίκτων που έχουμε σαν θηλαστικά,ένα από αυτά είναι και ο μιμητισμός.Εφόσον λοιπόν οι κοινωνικές δομές νομοτελειακά μεταβάλλονται διαρκώς στο πέρας των αιώνων θα έχει αλλάξει εκ βάθρων και η οπτική των πραγμάτων του ιστορικού προσώπου σε σχέση με αυτή του ερευνητή θα απέχουν καμιά φορά σε σημείο μη κατανοήσεις των κινήτρων του πρώτου από τον δεύτερο.Φυσικά αυτή η θεώρηση του Taleb αναφέρεται για κλάδους που έχουν να κάνουν περισσότερο με την προβλέψει του αύριο όπως η οικονομία και για το κατά πόσον οι ευσεβείς πόθοι μας(άλλο ένα βασικό ένστικτο) μας κάνουν να θεωρούμε αμελητέα την ύπαρξη πιθανότητας να πέσουμε σε ''λούμπα'' αλλά όπως και να έχει ήταν πολύ ενδιαφέρον το πως το συνδύασες με την έρευνα του παρελθόντος.Εύχομαι να έχει αρκετή απήχηση το άρθρο σου για να σου δοθεί το κίνητρο να εστιάσεις στο προκείμενο
Οι αδαείς, οι επιφανειακά σκεπτόμενοι και όσοι θέλουν να διαστρεβλώσουν την ιστορία προς ίδιον συμφέρον κρίνουν ιστορικά γεγονότα με βάση τα μέτρα και τα σταθμά της εποχής τους και όχι της εποχής που αυτά έλαβαν χώρα.
Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι ότι κανείς δεν θα μιλούσε για γέννηση της Δημοκρατίας στην Αρχαία Αθήνα όταν η πρόσβαση σε αυτό το πολίτευμα δεν ήταν τότε καθολική αλλά αφορούσε μόνο το 10% του πληθυσμού, όταν μιλάμε για μία κοινωνία που είχε δούλους και όπου οι γυναίκες, ακόμα και οι Αθηναίες, δεν είχαν κανένα δικαίωμα.
BaKaRaS Οι κατηγορίες που υφίσταται η δημοκρατία είναι εμφανώς δόλια από τους δήθεν σημερινούς δημοκράτες και υπέρμαχους του κοινοβουλευτισμού μια καραμπινάτη ολιγαρχία που μόνο προσβάλει την δημοκρατία όταν συγχέετε με αυτή.Όπως πολύ σωστά λες είναι κλασικό παράδειγμα που κρίνεται ένας θεσμός του παρελθόντος με τα σημερινά δεδομένα.Της προσάπτουν το μειονέκτημα της ευρύτητας αποσιωπώντας εντέχνως πως δούλοι,γυναίκες,μέτοικοι κ.τ.λ δεν ήταν δυνατόν να έχουν πολιτειακά δικαιώματα γιατί απλούστατα δεν ήταν πολίτες,δεν είχαν καμιά από τις υποχρεώσεις του πολίτη άρα ήταν λογικό να μην έχουν και τα αντίστοιχα δικαιώματα που απέρρεαν από αυτή την ιδιότητα.Σήμερα για παράδειγμα οι γυναίκες είναι ολοκληρωμένα μέλη της κοινωνίας είναι επιφορτισμένες με όλες τις υποχρεώσεις ενός πολίτη και για αυτό εκλαμβάνονται από τους άντρες σαν ίσες προς ίσους
Όπου υπάρχει ανάγκη ιδεολογικής επένδυσης (και με την έννοια της 'συνεισφοράς με ανάληψη ρίσκου' και με την έννοια του 'εξωτερικού ντυσίματος') ενός εγχειρήματος που διεκδικεί διαστάσεις ιστορικότητας (και ιστορικής συνέχειας και ιστορικής βαρύτητας), όπως ιδιαιτέρως συμβαίνει με τη σύσταση και εγκαθίδρυση πολιτειακών συστημάτων, διάφορες θεωρήσεις της Ιστορίας θα έρχονται στο προσκήνιο.
Το σημαντικό είναι να κατανοούμε γιατί αυτές οι θεωρήσεις ανακύπτουν στο χρόνο που το κάνουν και όχι νωρίτερα ή αργότερα και στον ιδεολογικό/κοινωνιολογικό χώρο που το κάνουν και όχι αλλού. Είναι πιθανόν περισσότερες από μία θεωρήσεις να εμπεριέχουν εξίσου βάσιμους συλλογισμούς και να καταλήγουν σε εξίσου χρήσιμα συμπεράσματα. Αυτό δε σημαίνει πως μια θεώρηση είναι 'σωστή' και άλλες 'λάθος', 'ελλιπείς' ή 'εκ του πονηρού'. Ούτε πως υπήρξαν παράλληλες χρονογραμμές (αν κι αυτό είναι μια πιθανότητα 😉 ). Αλλά πως υπάρχουν περισσότεροι από ένας τρόπος να προσεγγίσουμε και να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τη διαδρομή της ανθρωπότητας στο χρόνο.
Asterios C Αυτή η διαδικασία που λες είναι σίγουρα αναπόφευκτή αλλά το κατά πόσον μια τέτοια διαδικασία μπορεί να λέγεται ιστορική έρευνα είναι ο βαθμός που γίνεται όλο αυτό γιατί όταν ξεπερνάει ένα κρίσιμο σημείο όπου διαστρευλώνεται η πραγματικότητα καταντάει προπαγάνδα.Τρανταχτώ παράδειγμα είναι η ιστορία που μαθαίνουν τα παιδιά όλου του δυτικού κόσμου στα λεγόμενα έθνη-κράτη με βάση το εκάστοτε εθνικό μύθευμα που τους εξηγεί σαν εύπεπτο παραμυθάκι πόσο γαμάτη είναι η χώρα τους και πόσο κακοί είναι οι αντίπαλοι της
Το ένα από τα άλλα δύο άρθρα που σκέφτομαι κάποια στιγμή να γράψω, θα μιλάει ακριβώς γιατί τα 'παραμύθια' δεν είναι κατ' ανάγκη διαστρεβλωτικά/παραπλανητικά/ψεύτικα, για την πραγματικότητα της συμβολικότητας και την κατανόηση της Ιστορίας ως μετα-αφηγήματος.
Αναμένω για να διαφωνήσω... 😉
Nobody θα συμφωνήσω μαζί σου αλλά δυστυχώς αυτός ήταν ο μοναδικός τρόπος για να διαμορφώσουν εθνική συνείδηση τα παιδιά. Ειδικά σε νεαρά κράτη. Το άσχημο είναι ότι μεγαλώνοντας μένουν σε όλους αυτούς τους ιστορικούς μύθους, τα θεωρούν αλήθειες και αδυνατούν να κατανοήσουν την σκοπιμότητα τους. Όταν με το καλό φτιάξει ο Αστέριος το άρθρο ελπίζω ότι θα έχουμε την δυνατότητα να αναφερθούμε αναλυτικότερα σε όλα αυτά τα μυθεύματα με τα οποία είναι γεμάτα τα ελληνικά σχολικά βιβλία της ιστορίας
Αντίποδας είναι πλέον η θεωρία του χάους, επιδιώκοντας από μοντέλα των θετικών επιστημών να προβλεψουν με επιτυχία μελλοντικά συμβάντα μέσω των μαθηματικων λογισμών. Δράση αντίδραση, άγνοια γνώση
δραση αντιδραση, αγνοια γνωση, μια πολη μια ομαδα, μια τζατζικι μια πατατες. το χεσα
χαχαχαχααχ είσαι ποιότητα! τέλος
Ο ιστορικός είναι δικηγόρος της ιδεολογίας του.
Από εκεί και πέρα, ο Κλάουσεβιτς είχε πει ότι η ιστορία προσφέρει τα πλέον στέρεα επιχειρήματα για την πολιτική.
Άρα η ιστορία είναι όμηρος της πολιτικής.
Η ιστορία δεν είναι ακριβώς επιστήμη, το έχω ακούσει από 2 καθηγητές πανεπιστημίου να το λένε ξεκάθαρα (και μάλιστα του τμήματός μου και αρκετά καλοί ιστορικοί).
Σαφέστατα δεν μπορείς να βάλεις αντίκρυ παρελθόν με παρόν (συγκριτική ιστορία). Διαφορετικές εποχές, σαφώς, υπάρχουν σημεία που παραμένουν ίδια ωστόσο μπορεί να δει κανείς καλύτερα μέσω της ανθρωπολογίας, δηλαδή της επιστήμης η οποία στρέφεται στην συμπεριφορά και στο ποιον του ανθρώπου, και όχι στις πράξεις του αυτές καθεαυτές όπως η ιστορία. Επίσης η ανθρωπολογία έχει το πλεονέκτημα ως νεότερη επιστήμη (όπως συμβαίνει και με την προιστορική αρχαιολογία) να είναι περισσότερο εύκολο για αυτή να εντάξει μέσα της τεχνολογία και να συνεργάζεται με άλλες επιστήμες χωρίς να έχει βαρίδια από το παρελθόν. Και μάλιστα έχει απορροφήσει όλα τα καλά στοιχεία από όλους.
Σκέψου όμως τον ταλαίπωρο ιστορικό που θα προσπαθήσει να μείνει στο γράμμα των πηγών του χωρίς να προσπαθήσει να πάρει ουσιαστική θέση μέσω της ιδεολογίας του. Θα καταντήσει εντελώς άχρηστος, εκτός του κύκλου της επίσημης ιστοριογραφίας.
Η ιστορία δυσκολεύεται να ακολουθήσει την εξέλιξη της πληροφορικής και φοβάμαι πως σταδιακά θα ενταχθεί απλά ως συμπληρωματική για πολιτικούς επιστήμονες και την επιστήμη της γεωπολιτικής.
Όλες σχεδόν οι ανθρωπιστικές επιστήμες έχουν ανάλογα προβλήματα με την τεχνολογία και την 'ιστορική' τους παρακαταθήκη που αντανακλά παλιότερα επιστημονικά παραδείγματα. Μόλις πρόσφατα προκρίθηκε ο όρος Digital Humanities για την προσπάθεια χρήσης Τεχνολογιών Πληροφοριών & Επικοινωνίας (Information & Communication Technology, ICT) σε εφαρμογές πεδίου των ανθρωπιστικών επιστημών. Δυστυχώς, το έργο που παράγεται υπό αυτόν τον όρο-ομπρέλα μοιάζει περισσότερο να ακολουθεί την ενόρμηση 'βρήκαμε ένα φανταχτερό εργαλείο, ας παίξουμε', παρά με μια αυθεντική προσπάθεια εκ βάθρου επαναπροσδιορισμού μεθοδολογιών ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες του σήμερα και να αξιοποιούν τη διαθέσιμη τεχνολογία στο μέγιστο.
Ψηφιοποιούνται τα πάντα βασικά. Αυτό είναι εν μέρει καλό γιατί περιορίζει τα εκτός έδρας έξοδα, αρκεί βέβαια να είναι σε θέση τα ιδρύματα να έχουν τους πόρους για να γίνεται έρευνα.
Για μένα καλό είναι οι πόροι (που επανα-επενδύονται στην έρευνα) να είναι προϊόν εμπορικής εκμετάλλευσης των αποτελεσμάτων της ίδιας της έρευνας. Αλλά αυτό είναι κάτι που οι ανθρωπιστικές επιστήμες δυσκολεύονται να αποδεχτούν ως 'βέλτιστη πρακτική'.
ηταν η οικονομικη φουσκα ακινητων στις ΗΠΑ ενα τετοιο ζωντανο;
Οι 'φούσκες' γενικά είναι περίεργα πλάσματα. Και το ότι πέφτουμε ξανά σε 'φούσκες' δείχνει πόσο περίεργα πλάσματα ήμαστε κι εμείς.
Από την πλευρά του μέσου δανειολήπτη στεγαστικού, νομίζω ναι ήταν ξεκάθαρα Μαύρος Κύκνος. Από την πλευρά των επενδυτικών τραπεζών, ίσως και όχι.
Αν ήταν Μαύρος Κύκνος στο ιστορικό/ιστοριογραφικό πλαίσιο που τον τοποθετεί το άρθρο, νομίζω πως έχει σημαντικές προοπτικές να γίνει.