Ιστορία: Μαύροι Κύκνοι

Day 3,974, 04:25 Published in Greece Greece by Asterios C

Τα γεγονότα Μαύροι Κύκνοι (Black Swan events) είναι συμβάντα που ήταν πολύ δύσκολο έως αδύνατο να προβλεφθούν με την επιστημολογία που επικρατούσε πριν συμβούν, αλλά που άλλαξαν τόσο πολύ τον τρόπο σκέψης των εμπλεκομένων όταν τελικά συνέβησαν που εκ των υστέρων και αναδρομικά φαντάζουν αυτονόητα και αναπόφευκτα. Δεν είναι απαραίτητο αυτά τα γεγονότα να υπήρξαν κομβικά, μεγάλης κλίμακας ή έντασης και να βιώθηκαν ως τέτοια στο χρόνο που συνέβησαν. Επιπλέον, ακριβώς επειδή επέφεραν αναδιαρθρώσεις που δημιούργησαν νέες κανονικότητες, φαντάζουν να εντάσσονται οργανικά και αδιάκριτα στη χρονογραμμή τους. Είναι, επομένως, εξαιρετικά δύσκολο να εντοπιστούν.


Εδώ συναντάμε μία από τις μεγαλύτερες παγίδες για την επιστήμη της Ιστορίας. Ο ιστορικός του μέλλοντος, έχοντας την ‘κατάρα της γνώσης’ (curse of knowledge), δεν μπορεί εύκολα να ανατρέξει στην περίοδο πριν συμβούν, να ανακατασκευάσει όλες τις συλλογιστικές και να αποκαλύψει τις πραγματικές ώσεις όλων των πράξεων για τις οποίες έχει στη διάθεσή του τεκμήρια. Στρεβλώνει και περιορίζει, έτσι, τον πιθανοτικό χώρο (probability space) σ’ εκείνες που μπορεί να εντοπίσει πως συγκλίνουν (converge) με τη χρονογραμμή που γνωρίζει/έχει εδραιώσει. Άθελά του, κατασκευάζει για τον εαυτό του και το ακροατήριό του μια πολύ ‘στενή’ εξέδρα παρατήρησης της ιστορικότητας που υπακούει στους κανόνες μηχανικής του τώρα.

Αυτή η εξέδρα, όμως, μπορεί κάλλιστα να αφήνει αθέατα σημεία που θα μπορούσαν κυριολεκτικά να ‘ξαναγράψουν την ιστορία’. Όχι μόνο αυτό, αλλά η ‘ρετροσπεκτίβα’ μεταφυτεύει κιόλας στοιχεία του ιστορικού παρόντος του μελετητή πίσω στο χρόνο που αυτός μελετά. Αυτά τα στοιχεία, που είναι ουσιαστικά τεχνουργήματα της ανάλυσης, έχουν την ιδιότητα να συνέχουν αφηγήσεις και να παρέχουν προσβάσεις για το παροντικό κοινό. Επομένως, είναι πολύ δύσκολο να παραμείνουν εκτός από το πεδίο θεώρησης του ιστορικού. Όσο εξυπηρετούν διαδικασίες κατανόησης, γίνονται ανεκτά ως ένα ‘αναγκαίο κακό’. Όταν όμως ανάγονται σε εστιακές θέσεις και απαραίτητες προκείμενες θεωριών μπορούν να οδηγήσουν σε παρερμηνείες μεγάλης κλάσης.

Προς την άλλη κατεύθυνση, ούτε οι σύγχρονοι είναι σε θέση να προβλέψουν τους Μαύρους Κύκνους που θα προκύψουν στο δικό τους κύκλο ζωής. Αν πορεύονται αποκλειστικά με την ψευδαίσθηση ότι η ενδελεχής μελέτη της ιστορίας τους έχει θωρακίσει απόλυτα για όλα τα πιθανά ενδεχόμενα, θα βρεθούν προ θλιβερής εκπλήξεως. Σύντομα θα ανακαλύψουν πως τα εργαλεία που ανέπτυξαν με κόπο, μεράκι και τέχνη σε προηγούμενος χρόνους είναι τουλάχιστον λιγότερο αποτελεσματικά, αν όχι παντελώς άχρηστα, την επομένη ενός Μαύρου Κύκνου. Η βαθιά συνείδηση αυτής της πραγματικότητας δεν θα πρέπει ωστόσο να λαμβάνεται ως δικαιολογία για απραξία. Τουναντίον, θα πρέπει να ηχεί ως κάλεσμα συμπόρευσης με μια αενάως αυτο-ανανεούμενη δημιουργικότητα.