Join the new world

Her şeyden evvel, Vecihi demişken üstad Şener Şen'i anmamak olmazdı. Eyvallah büyük usta.



Ve tabi bir de hazırladıkları güzide video için "Kardeş Payı" ekibine saygılar, sevgiler..

Kardeş Payı, Vecihi Hurkus Videosu

Uzundur, muhtemelen okunmayacaktır. Okumayacaklar için özet:

Vecihi Hürkuş 1923'te tasarımına başladığı uçağını 1925'te tamamlar ve uçuşa hazır hale getirir. Türk yetkililerden uçuş izni ister, fakat alamaz. Yine de uçar, ve 15 dakikalık uçuşunu başarıyla tamamlar. İzinsiz uçtuğu gerekçesiyle cezalandırılır, uçuş yasağı getirilir ve uçağına el konur. Vecihi, daha sonraki tasarımlarının uçuşlarını icra etmek üzere her seferinde yurt dışına çıkacaktır.



Okuyacaklar için, geçenlerde denk geldiğim bu metni paylaşmayı kendime borç bildim. Türk tayyarecisi Vecihi Hürkuş ilk tayyareyi nasıl yaptığını anlatıyor.. (Orjinalinden sadeleştirilmiş Türkçe haliyle):


İlk Türk Tayyaresini Nasıl Yaptım ve Nasıl Taltif Edildim

Bu satırları kendimi meth için yazmıyorum. Zaten Avrupa’nın tayyarecilikte fevkalade terakki ettiği, dünyayı dolaşabilecek tayyareler yaptıkları bu devirde küçük bir tayyare vücuda getirmek büyük bir maharet de sayılmamak icap eder. Binaenaleyh yaptığım tayyare haddi zatında büyük bir kıymeti haiz olan bir şey addedilmeyebilir. Fakat benden bu tayyareyi nasıl inşa ettiğimi ve bu emeğimin nasıl mükâfatlandırıldığını duyan “Resimli Ay” sahipleri onu okuyucularına da bildirmek istedikleri için aşağıdaki satırları çaresizlik ile yazmağa muvafakat ettim diyebilirim. Memleketimiz tayyareci yetiştirmekte kısır değildir. Hele İstiklal Harbinden sonra tayyareciliğimiz hayli terakki etmiş, tayyare idaresinde muvaffakiyet ve maharet çoğalmıştır. Fakat tayyare ile uçmak otomobille gezmeğe benzer. Önünüze konulan makineyi idare etmesini öğrendikten sonra tayyare idare etmek basit bir iş kalır. Zaten bizde, büyük tehlikelere maruz tayyare seyahatleri yaparak cesaret ve maharetinizi göstermeğe imkân da yoktur. Binaenaleyh tayyare ile uçmayı basit ve adi bir iş addettim (saydım, kabul ettim) ve kendi kendime bir tayyare yapmağı düşündüm. Öteden beri makine ile meşgul olduğum için bunu başaracağıma emniyetim vardı. Uzun müddet tereddüt devresi geçirdim.



Nihayet arkadaşlarımın teşvikiyle bir tecrübe yapmağa karar verdim. Geceli gündüzlü çalışarak elimizde mevcut tayyarelerden tamamen farklı, onlardan daha basit fakat sürat ve mukavemet itibariyle onlara faik (üstün) yeni bir proje vücuda getirdim. Bu projeyi mevkii faale koyabilmek için Kuvva-i Havaiye Müfettişliğinin tasvip etmesi lazımdı. Projemi Müfettişliğe verdim ve müsaade ettikleri takdirde bu proje dâhilinde yeni sistem bir Türk tayyaresi yapabileceğimi bildirdim. Müfettişlik, projemi eski bir tayyareci olan fen memuruna tetkik ettirdi. Fen Memurluğu projenin kabili tatbik olduğunu tasdik etti. Tayyarenin inşasına müsaade edildi. Hayatımda o gün kadar mesut olduğumu hatırlamıyorum. Büsbütün yeni sistem bir tayyare yapacak, memleketime yeni bir şey hediye edecektim. İstikbalde tayyarenin oynayacağı mühim rolü herkesten iyi bildiğim için bu hediyenin ileride kıymet-i takdir edileceğine kani idim, inşaata başlamak için icap eden malzemeyi verdiler. Ben derhal faaliyete geçtim. Benim yeni tayyarem, tayyare karargâhında bir hadise olmuştu. Bütün arkadaşlarım başıma üşüşüyor, faaliyetimi merakla takip ediyordu. İş muvaffakiyetle ilerliyordu. Gövdeyi yaptık. Ayakları taktık. Kuyruğunu bitirmek üzere idim. Ben henüz muvaffak olmak ümidiyle gece sevincimden uyku uyuyamıyor, gündüz yorulmak bilmez bir faaliyetle çalışıyordum. Artık beş on güne kadar tayyare bitecek, eserim tamam olacaktı. Bu sırada fen memuru istifa ediyordu. Bunun üzerine tayyarenin inşası tehir edildi. Bu karar beni ta kalpgahımdan vurdu. O gün beynime bir kurşun sıksalardı bu kadar müteessir olmayacaktım. Bu kadar meşakkate tahammül ettikten, bu kadar ümide düştükten sonra birdenbire tamam olmak üzere olan eserimi topraklar üzerinde terk edip çekilmek bana çok acı geldi. Günlerce tayyaremin yanına gittim, eserimin yavaş yavaş ölüşüne şahit oldum. Ölüme mahkûm hasta çocuğu yanında ağlayan bir baba vaziyetinde idim. Eserimi itmam etmeme (tamamlamama, bitirmeme) müsaade etmiyorlardı. Nihayet ızdıraba mukavemet edemedim. Bir gün bütün cesaretimi toplayarak Müfettişliğe müracaat ettim: Beyefendi dedim, memleketime ufak bir hizmet ifa etmek, ona küçük bir eser hediye etmek istiyordum.

Buna müsaade edilmeyecekse ben tayyarecilikten çekiliyorum. Mesleğimden adeta nefret etmiştim. İnsan terakki eseri gösterince böyle önüne mânialar dikmek reva-ı hak mıdır? Bu müracaatım müfettişliği yumuşattı, tekrar inşaata devam etmekliğime müsaade ettiler. Artık ikinci bir mânie uğramak korkusuyla var kuvvetimle tayyaremin nevakasını (eksikler, noksanlar) ikmale başladım. İhmal yüzünden hâsıl olan hasaratı tamir ettim. Kanatları hazırladım. Motoru taktım. Tayyarem tamam olduğu gün dünyanın en büyük kâşifi kadar mesut ve bahtiyardım. Müfettişliğe müracaat ettim. Tayyaremin hazır olduğunu ve tecrübeye amade bulunduğumu bildirdim. Tayyare iki yüz beygirlik bir motorla mücehhezdi ve saatte iki yüz kilometre sürati vardı. Mukavemet itibarıyla da Avrupa'dan getirttiğimiz tayyarelerden hiç aşağı kalır yeri yoktu.



Benim bu tecrübem daha ziyade kendi tayyarelerimizi kendi memleketimizde imal kabiliyetini göstermek itibarıyla haizi ehemmiyetti. Fakat işte ikinci mânia ile mücadele etmek lazımdı.

Müfettişlik, tayyarenin tecrübesine müsaade etmiyor, bir defa Heyet-i Fenniye tarafından tetkikine lüzum gösteriyordu. Tayyareyi ben yapmıştım. Üzerinde ben uçacak, hayatımı ben tehlikeye koyacaktım. Ben ne kadar sabırsızlanıyorsam onlar o kadar soğukkanlılık gösteriyorlardı. Heyet-i Fenniye tayyareyi tetkik etti. Uçmasına mani bir kusur görmedi. Fakat tecrübe yapılmasına da müsaade etmedi. Tetkikat bir aydan fazla sürdü. Bir türlü bir karar verilmiyor, tecrübe yapmama müsaade edilmiyordu. Izdırabımdan çıldıracak bir hale gelmiştim. Müfettişlik kraldan ziyade kral taraftarlığı ediyor, benim hayatımı benden ziyade düşünüyordu. Ben tayyaremden emindim. Muvaffakiyetle uçacağımdan zerre kadar şüphem yoktu. Bunu Heyet-i Fenniye'ye fenni delillerle de ispat etmiştim. O halde neden bu eserimin tecrübe edilmesine müsaade etmiyorlardı? Artık tahammülüm kalmamıştı. Bir gün gizlice tayyaremi meydana çıkardım. Motoruna gaz doldurdum. Üzerine atladım. Ve makineleri tahrik ederek havalandım. Yükseldikçe ruhum açılıyor, muvaffakiyetimden ciğerlerim şişiyordu. Eminim ki ilk tayyare ile uçan mucitler bile bu kadar derin bir zevk duymamışlardır. İşte altımdaki makine aları-şadman (sevinçli, şen) eden gürültülerle ilerliyor, semadan bütün cihana muvaffakiyetimi ilan ediyordu. Tayyareme son sürati verdim. Havada iki yüz kilometre süratle uçuyordum. Yükselmek, aşağı inmek tecrübelerini yaptım.



Tayyarem, elimizde mevcut tayyarelerin hepsinden daha büyük bir muvaffakiyetle işliyor, hepsinden iyi uçuyordu. Artık kalbim rahattı. Şimdi istedikleri kadar mümanaat edebilirlerdi. Tekrar geri döndüm, tayyaremi kaldırdığım yere indirdim. Tayyarem yükselir yükselmez karargâhta bulunanlar hemen meydana koşmuşlar, ansızın havaya yükselen bu tayyarenin hangi tayyare olduğunu tetkike koyulmuşlar, nihayet benim uçtuğumu anlayınca merak içinde beni beklemeye başlamışlardı. Ben yere iner inmez arkadaşlarım etrafımı aldılar. Muvaffakiyetimi tebrik ettiler. Fakat biz asker olduğumuzu unutmuştuk. İçimden gelen hisse mukavemet edemeyerek, verilen emir hilafına tecrübeye kalkışmış, müfettişliğin emrini dinlememiştim. Müfettişlik derhal bir emri vaki ile on gün hapse ve yarım maaşımın kat'ına karar verdi. Mektep sıralarında iken aldığımız terbiye bize ya mükâfatla ya da mücazatla (bir suça karşılık ceza çektirme) karşılanacağını öğretmişti. Benim muvaffakiyetim, mücazat1a mükâfat görüyordu. Bu icadımdan dolayı bir ikramiye ile taltif (rütbe, maaş artırımı gibi şeylerle sevindirme) edilmekliğim lazım gelirken, on gün hapse mahkûm olmuştum. Fakat bu ceza artık benim için ehemmiyetini kaybetmişti. Ben tecrübemi yapmış ve tereddütler içinde bulunan Heyet-i Fenniye'ye tayyaremin mükemmeliyetini tasdik ettirmiştim. "Benim için en büyük mükâfat bu idi."


Kaynaklar:

Sanal Havacılık Müzesi - SaHaM, ODTÜ
TAI'nin sesi dergisi, Temmuz 2010 sayısı, sayfa 35-38
Resimler: Gönül Hürkuş Sarman arşivi


Vecihi Hürkuş, Havacılık tarihimizde sadece teknik bilgisiyle değil aynı zamanda çalışkanlığı, dürüstlüğü, yaratıcılığı ve bitmez azmi ile örnek alacağımız ender kişilerden biridir. Sonsuz saygılarımızla Vecihi Hürkuş...