Join the new world

Το βυθόμετρο αγγίζει τα 32 μ. Μια αδύναμη δέσμη από αχτίδες γίνεται πρελούδιο στην ανάδυση της πενταμελούς ομάδας σπηλαιολόγων από το σπηλαιοβάραθρο στην επιφάνεια της λίμνης της Βουλιαγμένης. Αν και η αποστολή των μελών σπηλαιολογικών σωματείων έχει -όπως επισημαίνει ο υπεύθυνος Γιάννης Πρωτόπαππας- χαρακτήρα εξοικείωσης με το σπήλαιο παρά μελέτης, αποτελεί την πιο πρόσφατη ανάμεσα στις δεκάδες (κατά τον τελευταίο αιώνα) απόπειρες «κατάκτησής» του από τον άνθρωπο.

Αρτια εξοπλισμένοι -έξι φιάλες μιγμάτων ηλίου έκαστος, φωτιστικά σώματα, υποβρύχια οχήματα προώθησης- χάνονται εδώ και πέντε ημέρες κάτω από τα μελανά νερά της λίμνης για να τους αποκαλυφθεί, λίγο αργότερα, μια γιγαντιαία υδάτινη πόλη, ένα από τα μεγαλύτερα υποβρύχια σπήλαια της Ευρώπης και του κόσμου. Πρόκειται, όπως εξηγεί ο καθηγητής Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Μιχάλης Δερμιτζάκης, για έναν αγωγό που ξεκινάει από τη λιμνοδολίνη με βορειοδυτική κατεύθυνση, ξεπερνάει σε μήκος τα 800 μ. και εκτείνεται κάτω από τον οικισμό της Βουλιαγμένης.

Παραπέμποντας στη διατριβή του διδάκτορα του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Βασίλη Γιαννόπουλου -έγινε το 1997 και ήρθε να προστεθεί στις εργασίες του χημικού κ. Αναστάσιου Χρηστομάνου (1889), της γεωλόγου κ. Αθηνάς Ζαμάνη (196😎, του σπηλαιοδύτη κ. Ζαν Ζακ Μπολάνζ (198😎- το σπήλαιο υπερβαίνει το 1.300.000 κ.μ. σε χωρητικότητα, τα 3.123 μ. εξερευνημένων διαδρόμων, έχει βάθος 140 μ., ενώ ο διάκοσμός του περιλαμβάνει σταλαγμίτες και σταλακτίτες. «Υπολογίζεται ότι τα νεότερα τμήματα του σπηλαίου είναι 2.000 ετών και 20.000 τα παλαιότερα. Δημιουργήθηκε σε δύο φάσεις, κατά την παγετώδη εποχή και τη μεσοπαγετώδη, οπότε ανέβηκε η στάθμη της θάλασσας και το σπήλαιο βρέθηκε κάτω από αυτήν», λέει ο κ. Δερμιτζάκης, σημειώνοντας ότι ο ασβεστόλιθος μέσα στον οποίο έχει διαμορφωθεί το σπήλαιο είναι το κατώτερο μάρμαρο της Αττικής, ηλικίας 200.000 ετών.

Ακολουθώντας το μίτο και χρησιμοποιώντας διαγράμματα προκειμένου να ελαχιστοποιήσουν τον κίνδυνο αποπροσανατολισμού (μαζί με την ανεπάρκεια αέρα είναι οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι ενός τέτοιου εγχειρήματος), οι σπηλαιοδύτες καλύπτουν τα 2/3 της διαδρομής διεισδύοντας στα 500 μ. και σε βάθος 80 μ. Επιστρέφοντας στην επιφάνεια μετά από πέντε ώρες κατάδυσης, περιγράφουν την υποβρύχια περιπλάνησή τους «σαν ένα ταξίδι στο Διάστημα. Το τοπίο είναι σεληνιακό», παρατηρεί ο Γιαν Βαν Ντρίελ, ο Ολλανδός σπηλαιολόγος της ομάδας. «Εδώ ο σπηλαιολόγος αισθάνεται όπως ένα παιδί στην Disneyland. Ο ενθουσιασμός της εξερεύνησης, το κυνήγι της γνώσης δεν τελειώνουν ποτέ», συμπληρώνει ο Γιώργος Βανδώρος. Αλλωστε, το σπήλαιο δεν σταματά να μεγαλώνει, αφού το νερό δρα ανάμεσα στις ρωγμές και τις διαβρώνει δημιουργώντας νέους καρστικούς σχηματισμούς.
Το μυρωμένο από μυστικά σπήλαιο καταλήγει στη λίμνη της Βουλιαγμένης. Εκτιμάται ότι πριν από 2.000 χρόνια και η λιμνοδολίνη ήταν ένα υπόγειο σπήλαιο του οποίου η οροφή κατέπεσε εξαιτίας της διάβρωσης και τεκτονικών φαινομένων και δημιουργήθηκαν οι απότομες παρυφές που γνωρίζουμε σήμερα (έτσι εξηγείται η μη αναφορά της λίμνης σε αρχαία κείμενα, ακόμη και στα συγγράμματα του Παυσανία που είχε ασχοληθεί με τη χερσόνησο της Βουλιαγμένης).

Τόσο το σπήλαιο όσο και η λίμνη τροφοδοτούνται από τον υδροφόρο ορίζοντα του Υμηττού, αλλά εξαιτίας τεκτονικών ρηγμάτων υπάρχει επικοινωνία της λίμνης με τη θάλασσα και το νερό της είναι υφάλμυρο. Η περιεκτικότητά του σε ιόντα το καθιστά ιαματικό, ενώ οι τιμές της θερμοκρασίας του κυμαίνονται από 18 έως 29 βαθμούς Κελσίου. Ο βυθός της λίμνης δεν ξεπερνά τα 16 μ. και το νερό της ανανεώνεται μέσω της διάχυσης στον κόλπο Βουλιαγμένης.

Η εικόνα των βράχων, όπως καθρεφτίζονται στην κρυσταλλένια διαφάνεια του νερού της λίμνης, καθώς και οι περιγραφές του επιβλητικού, τουλάχιστον ως προς το μέγεθος, υδάτινου σπηλαίου, σύμφωνα με τον κ. Νίκο Μητσάκη, σπηλαιολόγο με 20ετή εμπειρία και πρόεδρο της Σπηλαιολογικής Ομοσπονδίας, σκιαγραφούν το πορτρέτο ενός αριστουργήματος γεωλογικής σοφίας, σε απόσταση 21 χιλιομέτρων από το κέντρο της Αθήνας.

Αν και η λίμνη προστατεύεται από τη Διεθνή Σύμβαση Ramsar, «πρέπει να τύχει μεγαλύτερου ενδιαφέροντος», τονίζει ο κ. Δερμιτζάκης. «Από τις αεροφωτογραφίες των τελευταίων εξήντα ετών θα διαπιστώσετε τις καταπατήσεις οικιστικής ανάπτυξης στην περιοχή. Πρέπει να επεκταθεί η επιστημονική διερεύνησή της και η χρήση της να είναι πιο λογική, ώστε να μην αλλοιωθούν οι φυσικές συνθήκες που διαθέτει».


Η ιστορία, οι μύθοι και τα θύματα
Στο φαινόμενο της καθίζησης της οροφής της λίμνης αποδίδεται η σημερινή ονομασία της ως «Βουλιαγμένη». Η αρχαία ονομασία της περιοχής ήταν «Ζωστήρ», πιθανότατα λόγω του αρχαίου Ναού Ζωστηρίου Απόλλωνος, επίθετο το οποίο αναφερόταν στο συμπαραστάτη του θεού στις πολεμικές επιχειρήσεις. Ο μύθος συνδέει τη λίμνη με το ιερό νησί της Δήλου και τους θεούς του Ολύμπου, ενώ θρύλοι της περιοχής ισχυρίζονταν ότι η νεράιδα της λίμνης παγίδευε στο βυθό της παλικάρια. Στην πραγματικότητα, η ελλιπής τεχνογνωσία και ο εξοπλισμός ήταν οι λόγοι που οι περισσότεροι δύτες έχασαν τη ζωή τους στα νερά της–πηγές αναφέρουν ότι συνολικά πρόκειται για πέντε άτομα. Ο θάνατος δύο ερασιτεχνών δυτών που επιχείρησαν να καταδυθούν στο σπήλαιο της Βουλιαγμένης το 1995 επέβαλε την απαγόρευση της ελεύθερης κατάδυσης στη λίμνη παρά μόνο για επιστημονικούς σκοπούς.

H Ακρόπολη του θαλάσσιου περιβάλλοντος

Μνημείο της φύσης και ως προς τη σύνθεση της πανίδας της χαρακτηρίζεται η λίμνη της Βουλιαγμένης. Τόπος εξέλιξης ενός από τα κύρια ερευνητικά προγράμματα του Τμήματος Βιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης την τελευταία 20ετία, το φυσικό περιβάλλον της λίμνης παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον.

Ο καθηγητής Ζωολογίας του ΑΠΘ, κ. Χαρίτωνας Χυντήρογλου, που βούτηξε για πρώτη φορά στο βυθό της το 1985, εξηγεί ότι «η θερμοκρασία του νερού ως παράγοντας καθορίζει τη λειτουργία της ζωής της. Στη λίμνη ζει ένα είδος θαλάσσιας ανεμώνης με αξιόλογο πληθυσμό, το Paranemonia Vouliagmeniensis, μοναδικό στον κόσμο», ενώ οι έρευνες έδειξαν ότι αποτελεί σπίτι για τουλάχιστον τρία ακόμα νέα είδη: ένα είδος σπόγγου, ένα είδος μαλακίου κι ένα πολυχαίτου, τα οποία δεν είναι κοινά στη διεθνή βιβλιογραφία. «Η λίμνη της Βουλιαγμένης περιέχει μια βιοποικιλότητα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε παγκόσμιο επίπεδο. Πρέπει να προστατεύσουμε αυτά τα είδη, γιατί μέσα από το DNA τους μπορεί να προκύψουν χρήσιμα στοιχεία για τον άνθρωπο, π.χ. για την παρασκευή φαρμάκων».

Σύμφωνα με τις ίδιες μελέτες, δύο σημεία στο περιβάλλον της λίμνης εμφανίζουν μια διαταραχή εξαιτίας της ανθρωπογενούς πίεσης που δέχονται. «Τα μπαζώματα χωρίς σχεδιασμό πάνω στα φύκια που απλώνονται, η επέκταση της προβλήτας, η μεγάλη επισκεψιμότητα απειλούν με κατάρρευση το σύστημα. Αν το περιβάλλον αυτό δεν χαίρει ορθολογικής διαχείρισης, δεν θα παραμείνει εν ζωή περισσότερο από 15-20 χρόνια», τονίζει ο κ. Χυντήρογλου.

Πριν από δύο εβδομάδες εγκρίθηκε η δημοσίευση άρθρου σε επιστημονικό περιοδικό διεθνούς κύρους που θα συγκρίνει τη λίμνη της Βουλιαγμένης με οκτώ αντίστοιχα περιβάλλοντα του πλανήτη.
«Από αυτή τη σύγκριση προκύπτει η μοναδικότητά της. Δεν υπάρχει αντίστοιχη περιγραφή πουθενά αλλού στον κόσμο. Αναφορικά με τις λίμνες του είδους της, η λίμνη της Βουλιαγμένης είναι η Ακρόπολη του θαλάσσιου περιβάλλοντος».