Join the new world

Καλησπέρα σε όλη την κοινότητα της eGreece.

Αποφάσισα να ξεκινήσω μια σειρά μικρών άρθρων που θα αφορούν κυρίως την οικονομική ιστορία της χώρας. Σε αυτό εδώ το άρθρο θα αναφερθούμε στην περίπτωση της Κορινθιακής Σταφίδας.

Η Κορινθιακή σταφίδα, ένα προϊόν ημιπολυτελείας, αποτελεί το αποτέλεσμα της επεξεργασίας του «Μαύρου Χρυσού» της Πελοποννήσου(αν σας ενδιαφέρει πως ακριβώς γίνεται η επεξεργασία του σταφυλιού σε σταφίδα διαβάστε εδώYour text to link here.... Για περίπου έναν αιώνα το προϊόν αυτό αντιστοιχούσε σε παραπάνω από το 50% της αξίας των εξαγωγών της χώρας μας, μέχρι την περίοδο των βαλκανικών πολέμων όπου την κυρίαρχη θέση σταδιακά πήραν τα καπνά, για τα οποία θα μιλήσουμε σε άλλο άρθρο.

Ας κάνουμε μια μικρή οικονομική ανασκόπηση στην Ελλάδα της περιόδου του 1850. Είμαστε περίπου 20 χρόνια μετά το τέλος της επανάστασης και των γεγονότων γύρω από την δημιουργία της ανεξάρτητης Ελλάδας. Ο Όθων, με την έλευσή του έχει φέρει την αντιβασιλεία, μαζί με 3500 στρατιώτες από την ιδιαίτερη πατρίδα του μαζί με έναν νέο δάνειο ύψους 60 εκατομμυρίων Φράγκων, το οποίο δόθηκε εκ μέρους των μεγάλων δυνάμεων (σπόιλερ αλέρτ το πιστόλιασε και αυτό το δάνειο όπως και τα επαναστατικά και τα διαπραγματευτήκαμε χοντρικά μια 20αετία αργότερα όταν θελήσαμε να ξαναβγούμε στις αγορές). Η χώρα προσπαθεί σταδιακά να ανορθώσει την διοίκηση και τα δημόσια οικονομικά της. Γαιες μοιράζονται σε κύματα προς τους Έλληνες πολίτες (αφού πρότινος σημαντικό ποσοστό αυτών έχει καταπατήσει σημαντικό μέρος των Εθνικών Γαιών, δηλαδή του συνόλου της γης της χώρας πλην της εκκλησιαστικής)έναντι ενός ποσού το οποίο φυσικά δεν αποπληρώνεται σχεδόν ποτέ εξ ολοκλήρου από τους πολίτες (λίγο η ανοργανωσιά, λίγο οι σχέσεις με τους τοπικούς βουλευτές όλα πήγανε καλά). Αυτά μπορούμε να πούμε εν συντομία για την γενική κατάσταση της χώρας την εποχή εκείνη. Μια αγροτική κυρίως χώρα, με μικρό ΑΕΠ, με σταθερή ανάπτυξη του πληθυσμού γύρω στο 1% κάθε χρόνο η οποία προσπαθεί να βρει την θέση της στην Ευρώπη και την Ανατολική Μεσόγειο. Για τα λαυρεωτικά θα μιλήσουμε πιθανότατα σε άλλο άρθρο που θα αφορά την βιομηχανία της χώρας. Για τον απόδημο ελληνισμό και τα εμπορικά δίκτυα προεπαναστατικά και μέχρι το 1900 θα μιλήσουμε σε άλλο άρθρο.


Ας επιστρέψουμε στην Σταφίδα. Η σταφίδα αποτελούσε ένα προϊόν το οποίο είχε σημαντική εμπορική αξία, ιδιαίτερα για τους Άγγλους, για τους οποίους η μαύρη κορινθιακή σταφίδα χρησιμοποιούνταν για την δημιουργία γλυκών όπως της Πουτίγκας. Αν αντιπαραβάλουμε αυτό το πολιτισμικό στοιχείο με την ταχεία ανάπτυξη της βιομηχανικής παραγωγής στην αυτοκρατορία (βλ. Βιομηχανική Επανάσταση), σημαίνει ότι διαρκώς μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού εξέρχεται από την ζώνη της φτώχειας και έχει την δυνατότητα να απολαμβάνει αποικιακά προϊόντα, μεταξύ άλλων και την σταφίδα. Η καλλιέργεια της σταφίδας στον ελλαδικό χώρο τοποθετείται όχι παράκτια, αλλά παράλληλα με την εξωτερική γραμμή των βουνών της Πελοποννήσου, από την Κορινθία μέχρι την Τριφυλία και σημερινή Μεσσηνία. Εκτός αυτών, σταφίδα καλλιεργούνταν συστηματικά και στα Ιόνια Νησιά (κτήση της Μ.Βρετανίας μέχρι το 1864). Για αυτό τον λόγο, όταν ψάχνουμε στην αγγλική γλώσσα την αντίστοιχη λέξη για τις σταφίδες τις βρίσκουμε ως currants (βλ. Κόρινθο) ή zante currants (δηλαδή σταφίδες που προέρχονται από το Ζάντε, την Ζάκυνθο). Η ονομασία έμεινε καθώς αυτές οι δύο περιοχές έβγαζαν την καλύτερη ποιότητα της μαύρης σταφίδας.


Η τιμή της μαύρης κορινθιακής σταφίδας, όσο και το όνομα που είχε φτιάξει ειδικά ο ελλαδικός χώρος γύρω από την ποιότητά της οδήγησε πολλούς Έλληνες, κυρίως αυτών που ζούσαν σε περιοχές που ευνοούσαν την καλλιέργεια της σταφίδας (δηλαδή τα ημιορεινά της παράκτιας ζώνης της Πελοποννήσου στις περιοχές που προαναφέραμε) να μπουν στην διαδικασία να γίνουν παραγωγοί σταφίδας. Όμως, η παραγωγή χρειάζονταν σημαντικά κεφάλαια, τόσο σε αγροτικό εξοπλισμό, όσο και σε εργατική δύναμη (μιας και το αμπέλι είναι καλλιέργεια εντάσεως εργασίας η οποία χρειάζεται αρκετή φροντίδα), γεγονός το οποίο σημαίνει πως στην πραγματικότητα συγκεκριμένο ποσοστό του πληθυσμού μπορούσε να εισέλθει με αξιώσεις στην παραγωγή. Εκεί εισήλθε ο ρόλος των σταφιδοκτηματιών και των εμπόρων σταφίδας (κυρίως από το Αίγιο και την Πάτρα) και εν μέρει του τραπεζικού συστήματος, όπου οι πρώτοι δανείζονταν χρήματα από τον δεύτερο ως φερέγγυο πρόσωπο (μιας και για τις ελληνικές τράπεζες η δανειοδότηση της αγροτικής παραγωγής δεν θεωρούνταν ασφαλή τοποθέτηση) και στην συνέχεια δάνειζαν οι ίδιοι στους παραγωγούς (συνήθως με έξτρα περιθώριο κέρδους για τους ίδιους) προς αυτούς, ώστε να έχουν τα απαραίτητα κεφάλαια για να ξεκινήσουν την παραγωγή. Επίσης συνήθης τακτική ήταν η παροχή από τους κτηματίες έκτασης την οποία καλλιεργούσαν οι υποψήφιοι αγρότες και η οποία, όταν άρχιζε η συγκομιδή, μοιράζονταν εξ ημισείας μεταξύ αγροτών-κτηματία. Ο ένας δηλαδή έβαζε το κεφάλαιο και ο άλλος την εργασία. Βέβαια καταλαβαίνετε ίσως με καλύτερο τρόπο τώρα πως ακριβώς δημιουργήθηκαν κάποια πολιτικά τζάκια στην χώρα αλλά ας το αφήσουμε εδώ και ας συνεχίσουμε.


Ο Μαύρος Χρυσός κατακτούσε σταδιακά όλο και μεγαλύτερο μέρος των εδαφών, έδινε ακόμη περισσότερα μεροκάματα και ακόμη περισσότερα κέρδη για το κράτος, τους εμπόρους και τους αγρότες. Όλα έδειχναν να πάνε καλά, μάλιστα περίπου στην δεκαετία του 1870 γαλλικοί αμπελώνες προσβλήθηκαν από μια ασθένεια, γνωστή ως φυλλοξήρα, η οποία έδιωξε από το κάδρο έναν μεγάλο ανταγωνιστή, ενώ ταυτόχρονα άνοιξε μια νέα αγορά για την σταφίδα, αυτή της Γαλλίας. Εκεί διοχετεύονταν μεγάλο μέρος της λιγότερο καλής ποιότητας σταφίδας για την δημιουργία οινοπνευματωδών ποτών (σπόιλερ αλέρτ βλ. σήμερα Ποτό ΜΕΤΑΞΑ).

Όμως, όπως συμβαίνει πάντοτε με την οικονομία, τα πράγματα πάνε κάποιες φορές καλά, κάποιες φορές όχι και τόσο καλά. Έτσι η τύχη της σταφίδας συνάντησε την περίοδο της μεγάλης ύφεσης (χοντρικά 1875-1890) η οποία συμπαρέσυρε την παγκόσμια οικονομία σε μια περίοδο στασιμότητας από την μία, μαζικών χρεωκοπιών των χωρών της περιφέρειας από την άλλη (μάλλον κάτι που θα ζήσουμε και εμείς σύντομα αν τα πράγματα συνεχίσουν να πάνε όπως πάνε). Η ζήτηση της Μ.Βρετανίας σταμάτησε να ανεβαίνει, και έτσι για ένα σημαντικό ποσοστό της παραγωγής, η οποία δεν είχε σταματήσει να μεγαλώνει καθώς καλλιεργούνταν όλο και περισσότερα κτήματα οδήγησε σε πτώση τιμών, η οποία χτύπησε κυρίως την μέση ποιότητα της σταφίδας μιας η ανώτατη συνέχισε να έχει ζήτηση και αξία, ενώ η κατώτερης ποιότητας ούτως ή αλλιώς προωθούνταν στην δημιουργία αλκοολ. Βέβαια, εδώ έρχεται το δεύτερο και ισχυρότερο χτύπημα να ολοκληρώσει την καταστροφή. Οι Γάλλοι αγρότες, με την βοήθεια αμπελιών από τις ΗΠΑ δήλωσαν έτοιμοι για επιστροφή, πράγμα το οποίο σημαίνει ανταγωνιστικές τιμές για την ανάκτηση του πελατολογίου. Και σαν να μην έφτανε το μεγάλο κάμπακ, ο Γάλλος υπουργός οικονομικών, το καλοκαίρι του 1892 ανακοινώνει την αύξηση των δασμών στις εισαγωγές σταφίδας, για να βοηθήσει την τοπική παραγωγή πριν την συγκομιδή.


Πανικός. Τεράστια αποθέματα σταφίδας στοιβάζονται σε σταφιδαποθήκες σε Πάτρα και Αίγιο. Η αλυσίδα δανεισμού που αναφέραμε σπάει και με την σειρά της ο αντίκτυπος της κατάρρευσης διαχέεται. Η ανεργία στην επαρχία εκτοξεύεται. Το κράτος αναλαμβάνει δράση ιδρύοντας εταιρία η οποία θα αγόραζε ένα σημαντικό ποσοστό της παραγωγής, το οποίο θα διοχέτευε στην παραγωγή αλκόολ εντός της χώρας. Το μέτρο δεν αρκεί. Η χώρα αντιμετωπίζει πρόβλημα, καθώς μεγάλο ποσοστό των εσόδων της σε ξένο νόμισμα, το οποίο θα ήταν σε θέση να αποπληρώσει τις δόσεις των δανείων χάνεται (για την ισοτιμία γαλλικού φράγκου-δραχμής θα μιλήσουμε σε άλλο άρθρο). Μερικούς μήνες αργότερα το κράτος αναγκάζεται να κάνει μερική στάση πληρωμών, η οποία σταδιακά θα μας φέρει στην πτώχευση του 1893 και στην Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 και τον ΔΟΕ.


Τι απέγιναν οι αγρότες της Πελοποννήσου; Έφυγαν κατά χιλιάδες προς τις ΗΠΑ, καθώς δεν υπήρχαν πια τα σταφιδοχώραφα για να τους παρέχουν εργασία για να επιβιώσουν. Η εταιρία συμφερόντων δημοσίου μετά από μερικά χρόνια πέρασε στα χέρια της Τράπεζας Αθηνών, η οποία κατάφερε να βγάλει αρκετό κέρδος για αρκετά χρόνια εκμεταλλευόμενη το ειδικό καθεστώς της εταιρίας, αλλά και την μπελ επόκ η οποία ήρθε μετά την ύφεση.


Αν λοιπόν αναρωτιέστε όταν περνάτε από το Αίγιο και βλέπετε τις αποθήκες και τα λίγα αρχοντικά που απέμειναν, ή την παλιά Πάτρα με το στυλ που θυμίζει 19ο αιώνα, μέρος αυτών (αν όχι όλα) έγιναν εξαιτίας αυτού του καρπού, τον οποίο σήμερα πολλοί από εσάς θα τον έχετε αντικαταστήσει με την σοκολάτα ως μια γλυκιά απόλαυση.

Με εκτίμηση,
Aquitanian News.

Υ.Σ. Δέχομαι προτάσεις για άρθρα αρκεί να μην έχουν να κάνουν μόνο με τα επεισόδια φαγωμάρας. Θα γράψω και για αυτά σε άλλα άρθρα.