Σημειώσεις Οικονομικής ιστορίας Ελλάδας. Ελληνόκτητη ναυτιλία 1750-1900.

Day 3,978, 11:15 • Published in Greece Greece • by GeorgeIV

Καλησπέρα σε όλη την κοινότητα της eGreece.

Πιστός στο ραντεβού με την ιστορία (χουε χουε χουε) (δεν ξέρω για πόσο βέβαια), συνεχίζουμε την περιήγηση γύρω από την οικονομική ιστορία της χώρας μας. Μιας και ο Καπνός πιάνει κομμάτια μέχρι τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια (δεκαετία 1950 δλδ), θα πιάσουμε έναν εξίσου σημαντικό τομέα της οικονομίας, για τον οποίο πολλά ακούγονται διαχρονικά. Αυτόν της Ναυτιλίας.

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Η απάντηση στο γιατί η χώρα μας στράφηκε προς την ναυτιλία είναι σχετικά εύκολη. Μια βραχώδη χώρα, με μικρές πεδιάδες, αβαθή ποτάμια, με προβληματική ενδοεπικοινωνία εξαιτίας της οροσειράς της Πίνδου και της Ροδόπης είναι δύσκολο να ακολουθήσει την ίδια πορεία με τις χώρες της μεγάλης Ευρωπαϊκής Πεδιάδας. Λίγα τα κεφάλαια, μικρή σχετικά πληθυσμιακή πυκνότητα (άρα αποκλείεται εξαρχής η βιομηχανία), αλλά η θάλασσα γλύφει την χώρα και τα νησιά ανυπομονούν να πετύχουν κάτι παραπάνω από αυτάρκεια (που ακόμη και αυτό για τα περισσότερα μεταξύ μας είναι και ψιλοχοντροδύσκολο).

Η θάλασσα ήταν ο δρόμος προς την επιβίωση.

Εδώ αξίζει να αναφέρουμε το εξής. Μαζί με την ναυτιλία πηγαίνουν χέρι χέρι και οι Έλληνες έμποροι, οι οποίοι μέσω των οίκων τους ναύλωναν πλοία, βοηθούσαν με δάνεια την κατασκευή νέων και γενικά συνεργάζονταν στενά μεταξύ τους.

Ας επιστρέψουμε στο 1750. Μια περίοδο όπου η Οθωμανική Αυτοκρατορία, μετά την δεύτερη αποτυχημένη πολιορκία της Βιέννης και της βιαστικής υποχώρησης δέχεται πιέσεις από την συμμαχία των Ευρωπαϊκών δυνάμεων από την μια, και από την Ρωσία από την άλλη. Η τελευταία, έχοντας προηγουμένως αντιμετωπίσει μια σειρά από πολέμους με τους γείτονές της Πολωνούς-Λιθουανούς, Σουηδούς, Κοζάκους και το Χαγανάτο της Κριμαίας (προνομιακός υποτελής του Οθωμανού Σουλτάνου) προωθεί τα σύνορά της προς τα εμπρός. Στόχος της η διάλυση του Χαγανάτου με την κατάκτηση της Κριμαίας και την καθυπόταξη της Ουκρανίας. Το πετυχαίνει στην δεκαετία του 1790 υπό την ηγεσία της Αικατερίνης Β΄.

Σε τι κατάσταση βρίσκεται η Ελλάδα την εποχή αυτή; Η Πελοπόννησος το 1770 εμπλέκεται στα Ορλωφικά (αδελφοί Ορλώφ με μικρό στόλο κάνουν τον περίπλου της Ευρώπης από την Αγία Πετρούπολη νικούν τον Οθωμανικό στόλο και για κάποια χρόνια κατακτούν ελληνικά νησιά αλλά εν τέλει φεύγουν) όπου μετά το άδοξο τέλος τους δέχεται επιδρομή Αλβανών υπό τον Σουλτάνο και καταστρέφεται για 20 χρόνια (10 κατά την έλευση και άλλα 10 μέχρι να τους διώξει ο Σουλτάνος στέλνοντας στρατό). Η Μάνη, μαζί με μερικά νησιά (Χίος,Ψαρά,Πόρος,Ύδρα κ.α) απολαμβάνουν μιας ειδικής μεταχείρισης, που έχει να κάνει με την αυτοδιοίκηση. Οι πιο ονομαστοί πειρατές ήταν οι πρώτοι (καμπάρανε στους όρμους της Μάνης με βάρκες περιμένοντας τα πλοία να κάνουν αγκυροβόλιο και όρμαγαν και τα έπιαναν, το έκλεβαν το έκοβαν σε κομμάτια και μετά ερχόταν η δύναμη που είχε τη σημαία και έψαχνε να βρει το πλοίο #σιπ νοτ φάουντ). Η πειρατεία ήταν μια τακτική που ακολουθήθηκε αλλά όχι στον απόλυτο βαθμό που θα ήθελε ο μέσος άνθρωπος έχοντας δει τους Πειρατές της Καραϊβικής. Οι περισσότεροι ήταν κανονικοί ναυτικοί.

Από αυτά τα νησιά + Κυκλάδες και Ιόνιο,Χίος (έμποροι κυρίως στο τελευταίο τα Ψαρά είχαν τον τομέα των λοτζίστικς για αυτούς) Μεσολόγγι (ήταν οφ σορ λιμάνι για τους Ιόνιους γιατί είχε χαμηλότερη φορολογία η Αυτοκρατορία από τους Βενετούς) και το Γαλαξίδι ξεκινάει να αναπτύσσεται η ναυτιλία της χώρας. Ξύλινα ιστιοφόρα, σχετικά μικρά σε μέγεθος, τα οποία στελεχώνονται από ολόκληρες οικογένειες οι οποίες δουλεύουν σκληρά κουβαλώντας εμπορεύματα σε προνομιακές τιμές. Η μεγάλη ευκαιρία για τους καραβοκύρηδες της χώρας δεν θα αργήσει να έρθει. Το εμπάργκο του Ναπολέων στην Αγγλία θα φέρει τους Έλληνες ναυτικούς σε πλεονεκτική θέση στην Ανατολική Μεσόγειο, μεταφέροντας αγαθά για τις ανάγκες των Ναπολεόντειων Πολέμων. Εκείνη την εποχή το δίκτυο των Ελλήνων εμπόρων αρχίζει να επεκτείνεται σταθερά εκτός της χώρας, βοηθώντας με τους τρόπους που αναφέραμε πριν. Κύριο εμπόρευμα το οποίο μετέφεραν σε μεγάλες ποσότητες οι Έλληνες ουσιαστικά μέχρι τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν φορτία σίτου, αρχικά από λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας και αργότερα από τις νέες χώρες, με κυρίαρχες τις χώρες του Ρίο Πλάτα.

Και επειδή βλέπω πως ξεφεύγω με το σεντόνι θα κόψω κάμποσα και θα φτάσω στην επανάσταση. Εδώ θα έλεγα για την δημιουργία των ισχυρών παροικιών σε Μαύρη Θάλασσα, Τεργέστη, Μασσαλία, Λονδίνο αλλά είναι πολλά.

Το ναυτικό της χώρας,μέχρι την αγορά των πλοίων με μέρος των δανείων (σσ. για τα δάνεια θα μιλήσουμε σε άλλο άρθρο) στηρίζονταν απόλυτα στον εμπορικό στόλο. Χωρίς αυτόν η επανάσταση θα είχε σβήσει γρήγορα, καθώς θα ήταν εύκολη η μεταφορά στρατευμάτων από την Μ.Ασία προς τα επαναστατημένα εδάφη. Επίσης αρκετοί από αυτούς πλήρωναν από την τσέπη τους τα πληρώματα (γιατί συνήθως το ταμείο ήταν μείον σχετικά γρήγορα) ή ακόμη συντηρούσαν στρατεύματα και στην στεριά (βλ. Μαυρογένους). Μετά το τέλος του πολέμου και τον θάνατο του Καποδίστρια τα τρία Νησιά (Ύδρα,Σπέτσες, Πόρος) έβγαζαν βουλευτές ως ένδειξη της θυσίας για την επανάσταση, ο Δημήτριος Βούλγαρης (μεγαλοπαράγοντας από την Ύδρα) έβγαινε σχεδόν σερί μέχρι την δεκαετία του 1870 χοντρικά μαζί με τον Κωλλέττη και τον Μαυροκορδάτο, οπότε καταλαβαίνετε την σημασία των καραβοκύρηδων μετά την επανάσταση και μετά την έλευση της νέας ομάδας πολιτικών (Κουμουνδρούρος και σια). Κάτι τελευταίο για την πειρατεία: την εποχή του Καποδίστρια ο Μιαούλης αναλαμβάνει να την καταστρέψει στα ελληνικά νερά εκστρατεύοντας προς τα βασικά της προπύργια, τις Σποράδες και την Γραμβούσα και τους νίκησε, πιάνοντας γύρω στα 90 πλοία.


Το διάστημα μεταξύ το 1830-1850 η ναυτιλία συνεχίζει να πολεμά τον πόλεμο του εμπορίου με τα ξύλινα πλοία της, συνεχίζοντας το έργο που έκανε και πριν. Όμως εν τω μεταξύ, μία νέα τεχνολογία έρχεται να αλλάξει τα πράγματα στην εμπορική ναυτιλία. Ο Ατμός. Πρωτοπόροι οι Ευρωπαίοι και κυρίως οι Άγγλοι εισάγουν την τεχνολογία αρχικά στο πολεμικό ναυτικό και μετά αρχίζει η ναυπήγηση εμπορικών πλοίων αρχικά ξύλινων με μεταλλική επένδυση, μετέπειτα μεταλλικών. Η αλλαγή που έφεραν ήταν μεγάλη, καθώς πλέον η ναυτιλία δεν επηρεάζονταν από την φορά των ανέμων, ενώ πλέον δεν χρειάζονταν τα πολλά ενδιάμεσα λιμάνια που χρειάζονταν τα ιστιοφόρα, το οποίο έφερε και αλλαγή στους ναυτότοπους. Η Σύρος, το πλουσιότερο νησί της Ελλάδας με έναν πληθυσμό που είχε προχωρήσει μεταξύ άλλων και στην ανάπτυξη τοπικής βιομηχανίας (κυρίως επεξεργασία δερμάτων) χάνουν και αντικαθίστανται από άλλα όπως ο Πειραιάς. Θέλω να μιλήσω για την Σύρο αλλά ίσως κάνω άλλο άρθρο για αυτή.

Οι Έλληνες καραβοκύρηδες γνώριζαν ένα πράγμα. Πως για να καταφέρουν να παραμείνουν ανταγωνιστικοί, σε ένα πλήρως παγκοσμιοποιημένο επάγγελμα έπρεπε να μπουν όσο το δυνατόν πιο γρήγορα σε αυτή την νέα τεχνολογία. Όμως, το μεταλλικό πλοίο, έστω και μεταχειρισμένο (από εδώ και πέρα το μεταχειρισμένο παίζει τεράστιο ρόλο στην ελληνόκτητη ναυτιλία, να ρωτήσετε τον βαγγέληςκερ για περισσότερες πληροφορίες # νοτ σπονσορντ γιετ) χρειάζεται κεφάλαια. Πολλά περισσότερα σε σχέση με το να πας στον τοπικό καραβομαραγκό και να του πεις να σου φτιάξει μια σκούνα ή ένα τρικάταρτο αν το φυσάς περισσότερο. Εκεί μπαίνουν για άλλη μια φορά δύο παράγοντες : 1) Προσωπική εργασία των οικογενειών 2) δανειοδότηση από τους πλούσιους Έλληνες εμπόρους (μερικοί ήταν και τραπεζίτες μεταξύ αυτών ο πιο γνωστός σε εμάς Συγγρός). Τελικά κοντολογίς τα κατάφεραν και παρέμειναν ανταγωνιστικοί μεταφέροντας μεταξύ άλλων και πετρέλαιο (κυρίως φωτιστικό σε βαρέλια μετά ήρθαν τα τάνκερ). 1873-1900 έγινε αυτή η μεγάλη αλλαγή. Μεγάλα πρόσωπα μεταξύ άλλων οι Εμπειρίκοι (Ρουμανία), Σκαραμαγκάδες (Ροστόβ του Ντον) Αδελφοί Βαλλιάνοι ( Κεφαλλονίτες με έδρα το σίτυ του Λονδίνου) Ράλληδες (λίγο πιο παλιοί αλλά είχαν φτιάξει μια μεγάλη εταιρία που κυριαρχούσε στην μεσόγειο ενώ είχε επεκταθεί σε ΗΠΑ και Ινδία για ένα διάστημα) Βαρβάκηδες κ.α.

Άρα με λίγα λόγια, αρχικά υποτονικά, μεγάλο peak στους Ναπολεοντείους πολέμους, μετά προετοιμασία για την αλλαγή, μετάβαση από τα ιστία στον ατμό.

Αυτά τα ολίγα για σήμερα. Υπάρχουν βιβλία και διαλέξεις για όποιον θέλει να μάθει περισσότερα, μπορώ να του στείλω. Αλλά επειδή σας κόβω λίγο ράθυμους σκέφτομαι να το κάνω ον ντιμάντ μπας και φτιάξω την προίκα μου.

Με εκτίμηση,

Aquitanian News.

Υ.Σ. Θα προσπαθήσω να γεμίσω τον πρώτο αιώνα αρχικά. Μπακαρά θα βγει δυνατό άρθρο για τα δάνεια και μια συγκριτική κριτική για άλλες χώρες που δανείστηκαν πολλά την ίδια εποχή και που οδηγήθηκαν στην χρεωκοπία την ίδια εποχή με εμάς και πως αντιμετωπίστηκαν, απλά θέλω να είναι σοβαρό και γεμάτο οπότε θα ψιλοαργήσει.