Σημειώσεις Οικονομικής Ελληνικής Ιστορίας. Το παράδειγμα των Λαυρεωτικών.

Day 3,979, 13:13 • Published in Greece Greece • by GeorgeIV

Καλησπέρα και καλό σαββατοκύριακο σε όλη την κοινότητα της eGreece.

Μιας και στις τελευταίες ημέρες ακούμε πολλά γύρω από την αστάθεια του χρηματιστηρίου τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλα χρηματιστήρια ανά την υφήλιο, αλλά και επειδή έκρινα ότι η περίπτωση αυτή έχει αναφερθεί αρκετές φορές ανά τα χρόνια ως παράδειγμα προς αποφυγή, θα μιλήσουμε μεμονωμένα για τα Λαυρεωτικά.

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Το Λαύριο και γενικότερα η περιοχή της Λαυρεωτικής αποτελούσε ήδη από την αρχαιότητα μια περιοχή με ιδιαίτερο μεταλλευτικό ενδιαφέρον. Όταν η Αθηναϊκή Δημοκρατία ανακάλυψε τα πλούσια σε άργυρο (και μόλυβδο) μεταλλεύματα της Λαυρεωτικής βρήκε μια εξαιρετική πηγή εσόδων για τα ταμεία της. Τα μεταλλεία συνήθως παραχωρούνταν σε ιδιώτες εργολάβους, οι οποίοι πλήρωναν ένα συγκεκριμένο ποσό ως αντισήκωμα για αυτή την παραχώρηση 3-7 ετών, αναλόγως την κερδοφορία του καθενός.Η ετήσια παραγωγή την περίοδο της κλασσικής Αθήνας ήταν περίπου 30 τόνους ασήμι. Όλοι γνωρίζουν την προσπάθεια του Θεμιστοκλή την ίδια εποχή να επενδυθούν τα χρήματα αυτά προς την κατασκευή 100 πολεμικών πλοίων, ακριβώς πριν την εκστρατεία του Ξέρξη.

Αλλά ας αφήσουμε το μακρινό παρελθόν και ας επικεντρωθούμε στα νεώτερα χρόνια.

Η Ελλάδα, όπως έχουμε προαναφέρει, είναι μια υπανάπτυκτη χώρα, η οποία προσπαθεί να βρει την θέση της στην ανατολική Μεσόγειο. Ένας από τους τομείς που θα μπορούσε να προσφέρει νέα κεφάλαια και εργασία είναι αυτός της εξορυκτικής βιομηχανίας, δηλαδή τα ορυχεία πολύτιμων μεταλλευμάτων (ή και καθαρά βιομηχανικής χρήσης μεταλλευμάτων) και η επεξεργασία τους. Στην Ελλάδα, πριν τους βαλκανικούς πολέμους, υπήρξαν προσπάθειες δημιουργίας μεταλλευτικών επιχειρήσεων. Η πλέον γνωστή είναι αυτή του Λαυρίου, αλλά προτού μιλήσουμε για το Λαύριο ας δούμε σε ποιες άλλες περιοχές υπήρχαν μεταλλεία-ορυχεία.

Στην Εύβοια,κυρίως στην Κύμη και στον Ωρωπό είχαν γίνει προσπάθειες για την εξόρυξη γαιάνθρακα, αλλά οι επιχειρήσεις δεν κατάφεραν να ανταγωνιστούν τον εισαγόμενο άνθρακα από την Αγγλία και έτσι σύντομα έκλεισαν. Στην Νάξο έχουμε τα Μεταλλεία Σμύριδας, ενός ανθεκτικού υλικού (κλίμακα 9 στην Μος) η οποία χρησίμευε στην δημιουργία υλικών που σχετίζονται σήμερα μεταξύ άλλων και των συνθετικών διαμαντιών. Στην Σέριφο (σιδηρομετάλλευμα), στην Σίφνο (χρυσός) και την Κύθνο (σιδηρομετάλλευμα), στη Θήρα (Θηραϊκή Γη, ελαφρόπετρα), στην Μήλο (Θειάφι) Κίμωλος (Κιμώλια γη) έγιναν προσπάθειες οι οποίες είχαν μεν αποτέλεσμα αλλά δεν ήταν από μόνες τους αρκετά ισχυρές για να δώσουν το χαρακτήρα οικονομικού μεγαλοϊδεατισμού που έψαχνε η ελληνική κοινωνία. Στις προσπάθειες που αναφέραμε ενεπλάκησαν Έλληνες μηχανικοί-εργολάβοι και κυρίως αγγλογάλλοι κεφαλαιούχοι. Αλλά ας επιστρέψουμε στο μεγάλο μπαμ. Στο Λαύριο.


Είμαστε σε ένα λιμάνι της νότιας Ιταλίας στα μέσα του 19ου αιώνα, όπου ένα ελληνικό πλοίο ξεφορτώνει ένα φορτίο στάρι. Κατά τύχη ευρίσκεται εκεί ένας Ιταλός βιομήχανος, γνωστός για τις μεταλλευτικές επιχειρήσεις του κυρίως στον χώρο της Μεσογείου, τον Τζιανμπατίστα Σερπιέρι. Εκείνος βλέπει την σαβούρα που το καράβι άδειαζε (εν είδει έλλειψης δεξαμενών έρματος, ρωτήστε τον βαγγέλιςκερ για πληροφορίες # ακόμη νοτ σπόνσορντ έλεος πια) βλέπει μπροστά του την ευκαιρία. Μέρος των αρχαίων χωμάτων της Λαυρεωτικής ήταν η σαβούρα που για εκείνον, όπως και σε άλλες περιοχές που δραστηριοποιούνταν ήταν το «χρυσάφι» που έψαχνε. Ρωτά τον καπετάνιο που βρήκε αυτή την σαβούρα και τα υπόλοιπα της συζήτησης οδηγούν τον Σερπιέρι στην Αθήνα. Ήδη από το 1860 η κυβέρνηση με την βοήθεια του Ανδρέα Κορδέλλα, σπουδαγμένο στο πολυτεχνείο του Παρισιού είχε μια εικόνα γύρω από το κατά πόσο θα μπορούσε να είναι εκμεταλλεύσιμο το έδαφος της Λαυρεωτικής. Ο τελευταίος μάλιστα είχε παροτρύνει την κυβέρνηση τα μεταλλεία να παραμείνουν στην κυριότητα του δημοσίου. Υπήρξε ενδιαφέρον από Έλληνα που ήθελε να εκμεταλλευτεί τα μεταλλεία, όμως εν τέλει ένα επιχειρηματικό σχήμα μεταξύ Σερπιέρι, Ρου ντε Φρεσινέ (επενδυτική τράπεζα με έδρα την Μασσαλία και επικεφαλής τον Ιλαρίωνα Ρου) και του Θεόδωρου Ροδοκανάκη από την Κων/πολη (Χιώτης στην καταγωγή) πήραν την άδεια το 1864 και από το 1865 άρχισαν την δουλειά. Αρχικό ποσό επένδυσης: 500.000 Γαλλικά Φράγκα.

Ωστόσο, στην σύμβαση που υπογράφτηκε μεταξύ κυβέρνησης/εταιρίας δεν υπήρχε ρητή απόφαση με το τι θα γίνει με τα υπολείμματα των αιώνων εξορύξεων, όπου είχαν συσσωρευτεί και τώρα υπήρχε η κατάλληλη τεχνογνωσία να εξαχθούν. Όταν μαθεύτηκε αυτό, η κυβέρνηση βρέθηκε σε δύσκολη θέση, με την αντιπολίτευση υπό τον Επαμεινώνδα Δεληγεώργη να κάνει μεγάλη φασαρία και να επινοεί διάφορα τεχνάσματα για να αποδείξει στην κοινή γνώμη ότι το Λαύριο ήταν το ελληνικό Ελντοράντο που θα έδινε τα απαραίτητα κεφάλαια για να γίνει πραγματικότητα η Μεγάλη Ιδέα. Εν τέλει η εταιρία, μετά και από την παρέμβαση Μεγάλων Δυνάμεων όπως η Γαλλία, η οποία απειλούσε με την επιβολή της σύμβασης ακόμη και με την χρήση βίας (ναυτικό). Όλα αυτά την δεκαετία του 1880. Τελικά, μετά από παρακλήσεις τόσο του Βασιλιά Γεωργίου Α΄ όσο και της Κυβέρνησης Βούλγαρη έρχεται σαν από μηχανής θεός μια λύση για το θέμα αυτό. Ο Ανδρέας Συγγρός, Έλληνας από την Χίο, τραπεζίτης ( Τράπεζα Κωνσταντινούπολης (παράρτημα/συνεργασία με γαλλικές τράπεζες - δανειστής του Σουλτάνου) - ιδρυτής Τράπεζας Ηπειροθεσσαλίας) θα βγάλει την Ελλάδα από την δύσκολη θέση αγοράζοντας τα μεταλλεία από την κοινοπραξία, ενώ θα συμφωνήσει στην πληρωμή εξτρά ποσών για την χρήση των εκβολάδων.

Πριν μπούμε στο μέρος που θα αρχίσετε όλοι να αναφέρεστε, ας πούμε λίγα λόγια για την ζωή στα μεταλλεία. Η πόλη του Λαυρίου δεν υπήρχε πριν τον Σερπιέρι. Ο ίδιος προχώρησε στην δημιουργία μιας πόλης εκ του μηδενός, χωρίζοντάς την σε συνοικίες ανάλογα με τη καταγωγή των εργατών. Οι τελευταίοι προέρχονταν από τα νησιά του αιγαίου, την Εύβοια, την ηπειρωτική Ελλάδα, την Κρήτη αλλά και από χώρες της Μεσογείου (Ιταλία,Ισπανία). Οι συνθήκες σε καμία περίπτωση δεν ήταν παρόμοιες με τις σημερινές. Υπήρχε διαρκής κίνδυνος κατάρρευσης των μεταλλευτικών στοών, η ασφάλιση από εργατικά ατυχήματα ήταν ουσιαστικά ανύπαρκτη, πολλοί εργάτες πέθαιναν σε σχετικά μικρή ηλικία. Όμως, τα εξτρά μεροκάματα έπεισαν πολλούς από τους ανθρώπους που προαναφέραμε να εργαστούν έστω και περιστασιακά στο Λαύριο. Έγιναν κάποιες προσπάθειες με απεργίες να βελτιωθούν κάποια πράγματα, αλλά για την εποχή που μας ενδιαφέρει οι αστυνομικές δυνάμεις του Σερπιέρι, μαζί με δυνάμεις του στρατού και της αστυνομίας της Ελλάδας τις έπνιξαν.

Εδώ εισερχόμαστε στην φάση για την οποία ο Συγγρός έχει δεχτεί αρνητική κριτική από εκείνη την εποχή μέχρι και σήμερα. Την κατηγορία του χρυσοκάνθαρου. Όταν ο Συγγρός αναλαμβάνει τα μεταλλεία γνωρίζει την πραγματική αξία τους. Ωστόσο, προβλέπει σωστά πως η μυθολογία που όλα αυτά τα χρόνια είχε δημιουργηθεί γύρω από τα μεταλλεία αξίζει πολλά και σκέφτεται διαφορετικά. Δίνει γύρω στα 45 εκατομμύρια δραχμές (για εγκαταστάσεις που άξιζαν με το ζόρι το 1/3) και τα αγοράζει λύνοντας το πρόβλημα. 44% επί των κερδών από τις εκβολάδες θα πηγαίνουν στο κράτος. Όλα δείχνουν σωστά, το 1872. Ο Συγγρός γνωρίζει ότι από αλλού θα βγάλει τα σπασμένα από αυτή την κίνηση. Θα εκδώσει μετοχές. Μέρος αυτών θα δώσει στον βασιλιά Γεώργιο, με τον οποίο διατηρούσε πάντοτε άριστες σχέσεις. Η τιμή της μετοχής, μετά από το σούσουρο που είχε δημιουργηθεί για την Καλιφόρνια της ανατολικής Μεσογείου τραβάει τις δραχμές των Ελλήνων σαν μαγνήτης. Ο εύκολος πλουτισμός, η δουλειά του ραντιέρη, του εισοδηματία και του κερδοσκόπου θα αντικαταστήσουν τα χωράφια και την λάσπη. Χρηματιστήριο επίσημο δεν υπάρχει. Το καφενείο η Ωραία Ελλάς στην Αιόλου αποτελεί το άτυπο χρηματιστήριο Αθηνών. Πλούσιοι, φτωχοί αγοράζουν. Χωρίς σταματημό. Ο Συγγρός βλέποντας ότι η μετοχή έχει φτάσει στο επίπεδο που επιθυμεί, αρχίζει το selloff (στα ραντιέρικα το ξεπούλημα). Προειδοποιεί ωστόσο το κοινό ότι οι τιμές της μετοχής δεν ανταποκρίνονται με την πραγματική αξία της εταιρίας. Εκείνοι απτόητοι συνεχίζουν. Τελικά, η κρίση στις τιμές του Μολύβδου (το κύριο μετάλλευμα που εξορύσσονταν στο Λαύριο)το 1874 θα φέρουν τους επενδυτές προ των πυλών της καταστροφής.70% της αξίας της μετοχής εξαϋλώνεται μέσα σε λίγους μήνες.Ένας από τους διάσημους επενδυτές της εταιρίας, ο Εμμανουήλ Ροϊδης ( ο οποίος είχε οικογενειακή συγγένεια με τους Ροδοκανάκηδες) έχασε όλη του την περιουσία (κρίμα γιατί τον γουστάρω αλλά τι να κάνει κανείς) και έγραψε πικρόχολα άρθρα και ποιήματα. Το γεγονός ότι άτομα σαν τον Ροϊδη, δηλαδή με πλούσια παιδεία και γνώση έχασαν χρήματα από τα Λαυρεωτικά δείχνει το πόσο λίγη πραγματική γνώση είχαν οι Έλληνες γύρω από την λειτουργία των Μετοχών και της φύσης του Χρηματιστηρίου : Για να κερδίσει κάποιος χρήματα πρέπει κάποιος άλλος να χάσει χρήματα.

Ο φίλος μας Ανδρέας Συγγρός, του οποίου τα απομνημονεύματα έχω διαβάσει και μπορώ να πω ότι μέχρι τα δεύτερα ήντα το ζούσε γενικά ( ηδονιζόταν από τον ήχο του χρήματος όταν περνούσε έξω από την τράπεζα, ναι το έγραψε ο ίδιος στα απομνημονεύματά του) έκανε εξώγαμο παιδί το οποίο αναγνώρισε στην διαθήκη του (ενώ με την νόμιμη δεν έκανε ποτέ παιδιά) και πέθανε κοντά στην αλλαγή του αιώνα. Πριν το θάνατό του είχε αποκτήσει τον τίτλο του εθνικού ευεργέτη (πτέρυγα στο Ευαγγελισμό, φυλακές και πολλά άλλα) εν ζωή. Τώρα επειδή ξέρω τι θα πείτε για το ποιόν του ανθρώπου, οκ ο τύπος το παραδέχτηκε ότι γούσταρε το χρήμα, αλλά εν τέλει ούτε δυναστεία έκανε για είναι άλλος ένας νταβατζής της Ελλάδας, ούτε τα έφαγε τα λεφτά (ξέρετε με ποιους τρόπους που δεν μπορώ να γράψω) και στο τέλος άφησε και πίσω του έργο από το οποίο για πολλά χρόνια οι Έλληνες είδαν καλό. Και το κορυφαίο ήταν ότι τους προειδοποίησε ότι δεν αξίζει η μετοχή τόσο που την είχαν φτάσει. Τέλος πάντων.

Η εταιρία συνέχισε να είναι ενεργή μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, μετά πέρασε σε χέρια αγγλογάλλων και ουσιαστικά οι μεταλλευτικές επιχειρήσεις στην περιοχή του Λαυρίου έμειναν ενεργές μέχρι την δεκαετία του 70. Σήμερα έχουν γίνει ανασκαφές και έχουν βρεθεί μέρη από την αρχαία μεταλλευτική διεργασία, μέρη από το βιομηχανικό συγκρότημα του 19ου και του 20ου αιώνα και φυσικά η ίδια η πόλη του Λαυρίου.

Αυτά.

Με εκτίμηση,

Aquitanian News.