Join the new world

Η γεώτρηση στον στόχο «Γλαύκος» του τεμαχίου 10 της κυπριακής ΑΟΖ από την κοινοπραξία Exxon Mobil - Qatar Petroleum φαίνεται ότι αποκαλύπτει ένα διόλου αμελητέο κοίτασμα φυσικού αερίου. Σε συνδυασμό με το υφιστάμενο κοίτασμα «Αφροδίτη» στο τεμάχιο 12 αλλά και τις υποσχέσεις που αφήνει η γεώτρηση στον στόχο «Καλυψώ» στο τεμάχιο 6, η Κυπριακή Δημοκρατία έχει μπροστά της μια τεράστια πρόκληση: να προβεί στα αναγκαία εκείνα βήματα που θα της επιτρέψουν να κεφαλαιοποιήσει αυτό τον πλούτο, αποφεύγοντας μια ολομέτωπη ρήξη με την κατά πολύ ισχυρότερη Τουρκία, η οποία, ειρήσθω εν παρόδω, επιχειρεί να αμφισβητήσει εμπράκτως τα κυριαρχικά δικαιώματα της Λευκωσίας. Πώς, λοιπόν, μπορεί να επιτευχθεί αυτό το φαινομενικά εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα; Η απάντηση είναι κυρίως μέσω της χρήσης «εισαγόμενης» ισχύος. Η επιλογή αυτή, την οποία η Κύπρος ήδη υλοποιεί με σχετική επιτυχία μέχρι τώρα, μοιάζει με μονόδρομο ελλείψει των στρατιωτικών εκείνων μέσων που θα επέτρεπαν στην Κύπρο να εξισορροπήσει με τα δικά της μέσα την τουρκική απειλή. Ακόμα και αν αυτά υπήρχαν, δεν θα ήταν ποτέ σε θέση η Κύπρος να αντιμετωπίσει επί ίσοις όροις το πανίσχυρο τουρκικό πολεμικό ναυτικό από μόνη της και να υπερασπιστεί με αυτό τον τρόπο τα κυριαρχικά της δικαιώματα στην ΑΟΖ της. Εντούτοις, η υλοποίηση των κυπριακών σχεδιασμών μέσω της κινητοποίησης αποκλειστικά και μόνο εξωτερικών συντελεστών ισχύος έχει ένα σημαντικό μειονέκτημα: ως στρατηγική είναι εξαρτημένη από τη βούληση τρίτων παικτών, άρα πάσχει από χαμηλό ποσοστό αυτονομίας.

Καταμερισμός ισχύος

Ο ενεργειακός πλούτος της Ανατολικής Μεσογείου αποτελεί πλέον ένα αδιαμφισβήτητο δεδομένο. Σύμφωνα με τους ειδικούς, ευρήματα όπως το «Λεβιάθαν», το «Ζορ», η «Αφροδίτη» και ο «Γλαύκος» καταδεικνύουν μόνο την κορυφή του παγόβουνου σε ό,τι αφορά στο υποθαλάσσιο ενεργειακό δυναμικό της περιοχής. Η εκμετάλλευσή τους όμως είναι συνάρτηση, όχι μόνο οικονομικών, αλλά και (κυρίως) πολιτικών και στρατηγικών παραγόντων. Εν προκειμένω, η ύπαρξη του κυπριακού προβλήματος και η μη αναγνώριση της Κύπρου από την Τουρκία, σε συνδυασμό με τις αξιώσεις του ψευδοκράτους των κατεχομένων και με την επιδίωξη της Άγκυρας να καταστεί ενεργειακός ηγεμόνας στην ευρύτερη περιοχή, θέτουν σοβαρά εμπόδια. Εξ ου και οι συγκρουόμενες ατζέντες μεταξύ Τουρκίας και Κύπρου (και Ελλάδας, εν προκειμένω). Είναι σαφές ότι η Τουρκία, ως ο ισχυρότερος παίκτης στην κυπροτουρκική και στην ευρύτερη ελληνοτουρκική εξίσωση ισχύος, διαθέτει σημαντικό πλεονέκτημα. Ο παράγοντας εκείνος που προσδίδει στην Τουρκία αυτό το πλεονέκτημα είναι η στρατιωτική της υπεροπλία, κυρίως στη θάλασσα (μια και στην εν λόγω περίπτωση μας ενδιαφέρουν κυρίως οι δυνατότητες προβολής ισχύος διά της θαλάσσης). Η υπό εξέλιξη τουρκική άσκηση «Γαλάζια Πατρίδα» επιχειρεί να στείλει αυτό ακριβώς το μήνυμα και να τροποποιήσει τις επιλογές των υπολοίπων παικτών στη βάση του φόβου ενδεχόμενης τουρκικής στρατιωτικής αντίδρασης. Μέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο ανάλυσης των τουρκικών στρατηγικών ελιγμών, θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι η Τουρκία υιοθετεί μια στρατηγική εξαναγκαστικής διπλωματίας, αφήνοντας να αιωρείται μια ασαφής (και όχι ρητώς εκπεφρασμένη) απειλή χρήσης βίας εις βάρος των κυπριακών (και ευρύτερων) σχεδιασμών.

Πώς αντιδρά η Μεγαλόνησος;

Έχοντας γνώση του καταμερισμού ισχύος, η Κύπρος αναγνωρίζει ότι δεν είναι σε θέση να αντισταθμίσει με δικά της μέσα την τουρκική υπεροπλία. Εκμεταλλεύεται, λοιπόν, το βασικό της συγκριτικό πλεονέκτημα: τη διεθνή νομιμότητα, η οποία της επιτρέπει να συνάπτει συμφωνίες αμοιβαίου οφέλους με τρίτα μέρη, τόσο με κράτη όσο και με μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες. Το γεγονός αυτό θα μπορούσαμε από στρατηγικής άποψης να το παρομοιάσουμε με μια προσπάθεια «εισαγωγής» από έξω της ισχύος που η Κύπρος δεν διαθέτει. Μέσα στο πλαίσιο, λοιπόν, της προσπάθειάς της να συσσωρεύσει εξωτερικούς συντελεστές ισχύος και παράλληλα να διασφαλίσει ότι η κρίση δεν θα μεταφερθεί από το διπλωματικό στο στρατιωτικό επίπεδο (όπου θα μειονεκτούσε), η Κύπρος κατόρθωσε να προσελκύσει το ενδιαφέρον μεγάλων πετρελαϊκών κολοσσών, όπως η αμερικανική Exxon Mobil, η γαλλική Total και η ιταλική Εni. Παράλληλα, προέβη σε μια σειρά από ενέργειες, με κυριότερη τη σύναψη των τριμερών συνεργασιών με Ελλάδα - Ισραήλ και Ελλάδα - Αίγυπτο αντιστοίχως. Η διακηρυγμένη σύγκλιση συμφερόντων μεταξύ Κύπρου -Ελλάδας - Ισραήλ και Κύπρου - Ελλάδας - Αιγύπτου δημιουργεί πολύ συγκεκριμένα δεδομένα στην περιοχή μας, τα οποία προσελκύουν το ενδιαφέρον εξωπεριφερειακών παικτών, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Γαλλία. Οι τελευταίοι, ενθαρρυνόμενοι και από την εδώ παρουσία των προαναφερθεισών εταιρειών, παρουσιάζονται διατεθειμένοι να επενδύσουν ποικιλοτρόπως σε αυτή την περιφερειακή διαμόρφωση. Θα πρέπει εδώ να τονιστεί ότι το υπόβαθρο για τη διαμόρφωση αυτής της σύγκλισης ενισχύεται σημαντικά και ως αποτέλεσμα της απομάκρυνσης της Τουρκίας από τη Δύση, στο πλαίσιο μιας αυτόνομης περιφερειακής ατζέντας.

Αν και ο στόχος θα πρέπει να είναι η διαμόρφωση και ενός αμυντικού βραχίονα στη βάση κοινών απειλών και προκλήσεων, εντούτοις, ακόμη και εν τη απουσία του τελευταίου, οι συγκλίσεις αυτές αποτελούν τροχοπέδη στην τουρκική απειλή. Και αυτό διότι τυχόν κλιμάκωση της έντασης (την οποία η Τουρκία συντηρεί ως μέσο δήλωσης παρουσίας και αμφισβήτησης της κυριαρχίας της Κύπρου), είτε στρατιωτικά είτε μέσω μιας παράνομης τουρκικής γεώτρησης σε αδειοδοτημένο κυπριακό θαλασσοτεμάχιο, θα έφερνε την Άγκυρα σε κάθετη ρήξη με συμφέροντα τρίτων, πολύ ισχυρότερων της Κύπρου παικτών. Θα μπορούσαμε έτσι να υποθέσουμε ότι η Τουρκία, παρά το γεγονός ότι διαθέτει τα μέσα προκειμένου να ανατρέψει στην πράξη όσα συμβαίνουν, εντούτοις, ορθολογικά σκεπτόμενη, θα προτιμήσει να μην το πράξει, διότι υφίσταται ο κίνδυνος μεγαλύτερου κόστους παρά οφέλους. Στο παρόν στάδιο επιλέγει μια τακτική κλιμακωτής ανταπόδοσης έναντι των εξελίξεων στην κυπριακή ΑΟΖ με ενέργειες περιορισμένης έντασης.



Ναι μεν αλλά...

Με βάση την ανάλυση των προηγούμενων παραγράφων, υποστηρίζουμε ότι η Κύπρος έχει πετύχει τη διαμόρφωση ενός οιονεί πλέγματος ασφαλείας μέσω «εισαγωγής» εξωτερικών συντελεστών ισχύος, το οποίο της επιτρέπει σε αυτό το στάδιο να προχωρεί σχεδόν απρόσκοπτα με το γεωτρητικό της πρόγραμμα, παρά τις ισχυρές τουρκικές ενστάσεις. Ως εκ τούτου, η ύπαρξη του προαναφερθέντος πλέγματος συγκλίσεων αποτελεί σημαντικό σημείο αδυναμίας για την Άγκυρα. Όσο το πλέγμα περιφερειακής συνεννόησης και συναντίληψης γύρω από τα δικαιώματα της Κύπρου υφίσταται, βαθαίνει και πυκνώνει τόσο το κόστος της συνέχισης (και κυρίως της ενίσχυσης) του τουρκικού αναθεωρητισμού εντός της κυπριακής ΑΟΖ μεγαλώνει. Σε κάθε περίπτωση όμως η Κύπρος, ως ο πιο αδύναμος (ατομικά) παίκτης σε αυτή την εξίσωση, παραμένει εξαρτημένη από τη σύγκλιση συμφερόντων με τρίτους παράγοντες, γεγονός που αποτελεί τη βασική αδυναμία της στρατηγικής της. Με άλλα λόγια, σε περίπτωση που αυτή η σύγκλιση αποδυναμωθεί και τα περιφερειακά συνεργασιακά σχήματα υποχωρήσουν, τότε η στοχοθεσία της Κύπρου θα τεθεί σε κίνδυνο, ενώ θα τίθεται και μείζον ζήτημα ασφάλειας. Συνεπώς, θα πρέπει όσο υφίσταται αυτό το ευεργετικό παράθυρο ευκαιρίας να γίνουν οι απαραίτητες ενέργειες εμβάθυνσης των συνεργασιακών σχημάτων αλλά και να αναπτυχθούν ίδιοι συντελεστές ισχύος στους οποίους θα μπορεί η Κύπρος να προσφεύγει σε ώρες έκτακτης ανάγκης.

Κανένα κράτος –ούτε καν η ισχυρή Τουρκία– δεν μπορεί να διαφυλάξει τα συμφέροντά του και να αυξήσει την επιρροή του όταν βρίσκεται σε πλήρη ρήξη με το περιφερειακό του περιβάλλον. Κατά συνέπεια, η Κύπρος μπορεί να ελπίζει ότι έχει τη δυνατότητα να αντιμετωπίσει τους τουρκικούς σχεδιασμούς και να κατοχυρώσει τα δικαιώματα και τα συμφέροντά της. Φτάνει να μην παγιδευτεί στην όποια διευθέτηση, είτε του ενεργειακού ζητήματος είτε του –δυστυχώς χρονίζοντος– κυπριακού προβλήματος, που να περιορίζει ή να θέτει υπό την αίρεση τρίτων τα κυριαρχικά της δικαιώματα.