ΑΓΝΩΣΤΕΣ ΠΤΥΧΕΣ ΤΟΥ ΕΠΟΥΣ ΤΟΥ '40

Day 4,360, 01:14 Published in Greece Greece by Count Miden
Οι προκλήσεις

8 ΙΟΥΛΙΟΥ 1940: Αεροσκάφος βομβαρδισμού τύπου S.M. 79 της 41ης σμηναρχίας (Gruppo) με έδρα το Μπρίντεζι πραγματοποιεί αναγκαστική προσγείωση στην Κρήτη. Τα πέντε μέλη του πληρώματος συλλαμβάνονται.

12 ΙΟΥΛΙΟΥ 1940: Τρία Ιταλικά αεροσκάφη βομβαρδίζουν και πολυβολούν μικρό σκάφος που χρησιμοποιούσε το πολεμικό μας ναυτικό για την εξυπηρέτηση των φάρων στό Ιόνιο ενώ αμέσως μετά επιτείθενται και στο αντιτορπιλικό “Υδρα” που έσπευσε για βοήθεια. Οι Ιταλοί προβάλουν σαν δικαιολογία την παρουσία Αγγλικών πλοίων στην περιοχή και την κατά συνέπεια εσφαλμένη αναγνώριση από τα πληρώματα.

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1940: Οι δικαιολογίες “πέφτουν στο κενό” όταν Ιταλικά αεροσκάφη βομβαρδίζουν τα αντιτορπιλικά “Βασιλευς Γεώργιος” και “Βασίλισσα Ολγα” στον Κορινθιακό κόλπο και κατόπιν επιτείθενται εναντίον δύο Ελληνικών υποβρυχίων που βρισκόντουσαν στον κόλπο Λεπαντό.

Τελευταία και ευρέως γνωστή πρόκληση

15 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1940: Τορπιλισμός του ελαφρού καταδρομικού “Έλλη” στο λιμάνη της Τήνου. Το πλοίο βυθίζεται την 09:45 ενώ κατά την επίθεση σκοτώθηκε ένα μέλος του πληρώματος και τραυματίστηκαν 29. Δύο τορπίλες που δεν βρήκαν το στόχο τους εξεράγησαν στην αποβάθρα με αποτέλεσμα τον ελαφρό τραυματισμό πολλών παρευρισκομένων και τον θάνατο μίας γυναίκας από καρδιακή προσβολή. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας στις 18:20 δύο Ιταλικά αεροσκάφη πολυβολούν Ελληνικό πλοίο που έπλεε δύο μίλια ανοικτά των ακτών της Κρήτης. Οι Ιταλοί αρνούνται κατηγορηματικά κάθε ανάμιξη αλλά μετά το τέλος του πολέμου αποκαλύπτεται και επίσημα ότι η επίθεση στην Τήνο πραγματοποιήθηκε από το Ιταλικό υποβρύχιο “Delfino”.

Παράλληλα, οι Ιταλοί άρχισαν να κάνουν λόγο για την "αλύτρωτη" και "καταπιεσμένη" από τους Έλληνες Τσαμουριά και στην Αλβανία κυκλοφόρησαν χάρτες με ενσωματωμένη την Τσαμουριά!

Οι πολεμικές προετοιμασίες της Ελλάδας

Μετά τη μικρασιατική καταστροφή και ως περίπου το 1935, ο ελληνικός στρατός βρισκόταν σε άθλια κατάσταση. Από τότε, άρχισε η αναδιοργάνωσή του και η αγορά πολεμικού υλικού. Να αναφέρουμε μόνο χαρακτηριστικά την… ιδιωτική πρωτοβουλία για την ενίσχυση της (τότε) "Ελληνικής Βασιλικής Αεροπορίας". Ο Αιγυπτιώτης Κονταρέλλης δώρισε το 1936 δύο αεροπλάνα δίωξης Avia 534 και το 1938, ο επίσης ομογενής από την Αίγυπτο Στυλιανός Σαρπάκης, δύο καταδιωκτικά Gloster Gladiator.
Παράλληλα έγιναν οχυρωματικά έργα, αρχικά προς την πλευρά της Βουλγαρίας, που θεωρούνταν ο υπ' αριθμόν ένα κίνδυνος - εχθρός και στη συνέχεια κοντά στην ελληνοαλβανική μεθόριο.

Η κήρυξη του πολέμου



Στις 26 Οκτωβρίου 1940, ήταν καθορισμένη από καιρό μία ιταλική βραδιά με την παρουσίαση της "Μαντάμ Μπατερφλάι" με την παρέμβαση του γιου του Πουτσίνι και μία μεγάλη δεξίωση στην ιταλική πρεσβεία. Παράλληλα, στη διάρκεια της νύχτας, έφτασαν τα κρυπτογραφημένα τηλεγραφήματα που περιείχαν τη διακοίνωση που έπρεπε να παραδώσει ο πρεσβευτής Γκράτσι στον Ιωάννη Μεταξά στις 3 το πρωί της 28ης Οκτωβρίου. Η στιχομυθία Μεταξά-Γκράτσι είναι γνωστή. Οι Ιταλοί ξεκίνησαν την επίθεση στις 5.30 π.μ. μισή ώρα πριν τη λήξη του τελεσίγραφου.

Οι πολεμικές επιχειρήσεις στην Ήπειρο

Στις 5.30 π.μ. ξεκίνησε η ιταλική επίθεση στην Ήπειρο. Η μεραρχία "Σιένα" κινήθηκε στον δυτικό τομέα με δύο φάλαγγες, η μεραρχία "Φεράρα" με δύο φάλαγγες προς την κατεύθυνση του Καλπακίου, με σκοπό να διασπάσει την ελληνική άμυνα και να κατευθυνθεί προς τα Γιάννενα και στην Πίνδο, η μεραρχία "Τζούλια", με πέντε φάλαγγες, με σκοπό την κατάληψη του Μετσόβου και την περικύκλωση των ελληνικών δυνάμεων. Επικεφαλής των ελληνικών δυνάμεων, ανέλαβε ο αντιστράτηγος Αλέξανδρος Παπάγος.
Η αρχική σύμπτυξη των ελληνικών δυνάμεων προκάλυψης που έγινε βάσει σχεδίου ερμηνεύθηκε από τους Ιταλούς ως υποχώρηση και εγκατάλειψη του αγώνα. Στις 2 Νοεμβρίου εκδηλώθηκε η επίθεση των Ιταλών προς το Καλπάκι. Να σημειωθεί ότι στη μεραρχία "Φεράρα" υπήρχαν και αλβανικές μονάδες.

Λυσσαλέες ήταν οι μάχες στο ύψωμα Γκραμπάλα, το οποίο κατόρθωσαν τελικά οι ελληνικές δυνάμεις να μην περάσει σε εχθρικά χέρια. Παράλληλα, οι προσπάθειες ιταλικών αρμάτων (50-60) και 80 μοτοσικλετιστών να διασπάσουν την ελληνική αμυντική διάταξη, απέτυχε παταγωδώς - 9 άρματα και 30 μοτοσικλέτες καταστράφηκαν.



Γνωστή λίγο πολύ η συνέχεια με λυσσαλέα αμυνα των Ελλήνων μαχητών και μαεστρική διοικηση των αξιωματικών που εκμεταλλεύτηκαν στο επακρο τoυς λιγοστούς τους πόρους και απώθησαν μετά από τιτάνιο αγώνα τους υπερτερους και καλύτερα εξοπλισμένους εισβολείς.

Ο πρώτος νεκρός Έλληνας αξιωματικός



Στις 30/10/1940 πέντε ιταλικά αεροπλάνα Fiat CR 42 επιτέθηκαν σε δύο ελληνικά Henschel, που εκτελούσαν αναγνωριστικές πτήσεις. Η ιταλική επίθεση είχε σαν αποτέλεσμα τον θάνατο του παρατηρητή ανθυποσμηναγού Ευάγγελου Γιάνναρη, του χειριστή ανθυποσμηναγού Λάζαρου Παπαμιχαήλ και του πολυβολητή σμηνία Κωνσταντίνου Γεμενετζή.

Ο Γιάνναρης θεωρείται ο πρώτος αξιωματικός μας που σκοτώθηκε στη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου. Τιμήθηκε, μετά θάνατον, όπως και ο Παπαμιχαήλ, με τον Σταυρό Ιπταμένου, ενώ ο Γεμενετζής τιμήθηκε με το Μετάλλιο Ιπταμένου.

Μαρίνος Μητραλέξης: Ο πρώτος «καμικάζι»



Στις 2 Νοεμβρίου ελληνικά PZL εμπλέκονται σε αερομαχία πάνω από τον Λαγκαδά με 27 ιταλικά βομβαρδιστικά που κατευθύνονταν προς τη Θεσσαλονίκη.
Ο υποσμηναγός Μαρίνος Μητραλέξης, όταν εξαντλήθηκαν τα πυρομαχικά του, "πήρε την ουρά" ενός ιταλικού βομβαρδιστικού. Παρά τα συνεχή πυρά, ο παράτολμος αξιωματικός με την έλικα του αεροσκάφους του έκοψε το πηδάλιο ουράς του εχθρικού βομβαρδιστικού, το οποίο μετά από περιδίνηση συνετρίβη στο έδαφος. Ο χειριστής του ιταλικού αεροσκάφους σκοτώθηκε, ενώ τα 4 άλλα μέλη του πληρώματος το εγκατέλειψαν με τη χρήση αλεξίπτωτου.
Ο πραγματικά απίστευτος υποσμηναγός Μητραλέξης, παρά το ότι η έλικα του αεροσκάφους του είχε στρεβλώσει, κατάφερε να προσγειωθεί κοντά στο σημείο όπου είχε συντριβεί το ιταλικό βομβαρδιστικό και έπειτα, με το ατομικό του περίστροφο, συνέλαβε (!) τους έκπληκτους Ιταλούς(!!!)
Για την ενέργειά του αυτή τιμήθηκε με το Αριστείο Ανδρείας, την ανώτατη ηθική διάκριση που απονέμεται σε καιρό πολέμου.
Το συμβάν, το οποίο απασχόλησε για ημέρες τον ελληνικό και ξένο τύπο, επιβεβαίωσε με συνέντευξή του στην εφημερίδα "Πρωία" της 17/11/1940 ένας από τους Ιταλούς διασωθέντες-αιχμαλώτους, ο ανθυποσμηναγός Μπρουσόλο Γκαριμπάλδο.

Ο Θάνατος ενός ήρωα



Ο Κωνσταντίνος Δαβάκης γεννήθηκε στα Κεχριάνικα Λακωνίας το 1897. Φοίτησε στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων και το Παρίσι. Διακρίθηκε στις μάχες της Δοϊράνης και του Σκρα και τη μικρασιατική εκστρατεία.
Όταν, τον Αύγουστο του 1940, συντελέστηκε η μερική επιστράτευση, ο Δαβάκης ανακλήθηκε στην ενεργό υπηρεσία και τοποθετήθηκε διοικητής του 51ου Συντάγματος Πεζικού και στη συνέχεια του Αποσπάσματος Πίνδου (αποτελούμενου από το 51ο ΣΠ υπό άλλον διοικητή και διάφορες μικρομονάδες) το οποίο είχε ως έδρα το Επταχώριο Πίνδου. Η διοίκηση των ελληνικών δυνάμεων ανατέθηκε στον Βασίλειο Βραχνό. Το πρωί της 28ης Οκτωβρίου του 1940, οπότε εκδηλώθηκε η ιταλική εισβολή, ο Δαβάκης αντιμετώπισε την 3η Ιταλική Μεραρχία Αλπινιστών ΤΖΟΥΛΙΑ με ένα απόσπασμα 2.000 ανδρών, υπό τις εντολές και τις οδηγίες του Τμήματος Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας. Η τακτική του σε ολόκληρη την έκταση της ζώνης ευθύνης του (35 χιλιόμετρα) ήταν αμυντική, και μάλιστα έκανε υποχωρητικό ελιγμό, αναμένοντας ενισχύσεις. Την 1η Νοεμβρίου 1940, οπότε έφτασαν οι ενισχύσεις που περίμενε ο Δαβάκης, οι ελληνικές δυνάμεις έκαναν αντεπίθεση και κύκλωσαν τις ιταλικές, που αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν. Κατά την αντεπίθεση αυτή, και συγκεκριμένα την 6η ημέρα από την έναρξη των επιχειρήσεων, στον Προφήτη Ηλία Φούρκας ο Δαβάκης τραυματίστηκε στο στήθος[1]. . "Στον αξιωματικό που τον πλησίασε για να τον περιποιηθεί πρόσταξε, μαζεύοντας όσες δυνάμεις τού 'μεναν ακόμα: "Άσε με εμένα, πες με πεθαμένο! Και κοίτα να μη σου πάρουν τις θέσεις! Τράβα!" Στη συνέχεια τον μετέφεραν αναίσθητο με το φορείο στο Επταχώρι. Ο τραυματισμός του τού προκάλεσε προβλήματα σε συσχετισμό με την παλαιά στηθική του νόσο. Έτσι χρειάστηκε να αποχωρήσει από το μέτωπο, όπου τον αντικατέστησε ο τότε ταγματάρχης Ιωάννης Καραβίας.
Η νίκη του αποσπάσματος του Δαβάκη είχε αποφασιστική σημασία στην έκβαση του πολέμου. Μάλιστα θεωρήθηκε η πρώτη ήττα του άξονα. Η επιτυχία του Δαβάκη συνίσταται "στην άμεση διάγνωση ενός τακτικού λάθους που έκανε ο Ιταλός μέραρχος να προχωρήσει γοργά προς τη Σαμαρίνα χωρίς να καλύψει το πλευρό της φάλαγγάς του". Ο Δαβάκης το είδε αμέσως και από τη δεύτερη μέρα του σκληρού αγώνα ήταν σίγουρος ότι χάρη σ' αυτό το λάθος "θα μάντρωνε τους Ιταλούς"
Κατά τη διάρκεια της μακρόχρονης νοσηλείας του Δαβάκη, οι πολεμικές επιχειρήσεις έληξαν και η χώρα βρέθηκε υπό κατοχή. Τον Δεκέμβριο του 1942, και ενώ ακόμα νοσηλευόταν στην Αθήνα, ο Δαβάκης συνελήφθη ως όμηρος από τις ιταλικές αρχές κατοχής, μαζί με πολλούς διακεκριμένους αξιωματικούς, γιατί θεωρήθηκαν ύποπτοι αντιστασιακής δράσης. Οι συλληφθέντες επιβιβάστηκαν στην Πάτρα στο ατμόπλοιο Τσιττά ντι Τζένοβα (Πόλη της Γένοβα) για να μεταφερθούν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Ιταλία. Το πλοίο αυτό τορπιλίστηκε από συμμαχικό υποβρύχιο και βυθίστηκε στα ανοιχτά των νότιων αλβανικών ακτών, με αποτέλεσμα οι επιβαίνοντες να πνιγούν στα νερά της Αδριατικής. (Ιανουάριος 1943). Το πτώμα του Δαβάκη περισυνελέγη, αναγνωρίστηκε και ετάφη στον Αυλώνα. Μεταπολεμικά τα οστά του διακομίστηκαν και ενταφιάστηκαν στην Αθήνα.
Να σημειωθεί πως το ιταλικό πλοίο έφερε σηματοδοσία του ερυθρού σταυρού ως πλοίο νοσοκομείο, παρανόμως διότι μετέφερε αιχμαλώτους, και όχι πολέμου, αλλά ομήρους στην ουσία. Το αγγλικό υποβρύχιο το τορπίλισε μετά από πληροφορίες των μυστικών υπηρεσιών ότι μεταφερει στρατευματα. Κατά την ανάδυση του έκπληκτο το πλήρωμα περισυνέλλεξε Έλληνες αξιωματικους που μετέφερε στην Αίγυπτο, τώρα πόσο υπήρχε δόλος και από τους Αγγλους για να αποτρέψουν την μετάφορα εμπειρων αξιωματικών σε εχθρικό έδαφος. Το συμβάν απ'οσο γνωρίζω δεν έχει αποχαρακτηριστεί μεχρι σήμερα από το Αγγλικο Foreign Office, διότι αποτελεί παραβίαση του διεθνούς δικαίου (βολή κατά νοσοκομειακου οχήματος-σχηματισμου) (Σ.τ.Ε.)

Άλλα

Όταν κηρύχτηκε ο πόλεμος συνελήφθησαν αμέσως 1000 κατάσκοποι των Ιταλών τους οποίους γνώριζε το καθεστώς της 4ης Αυγούστου.

Ο «μακαρονάς και δειλός Ιταλός» είναι ένας μύθος που γέννησε η σάτιρα της εποχής. Οι Ιταλοί πολέμησαν με επιμονή, σε αρκετές περιπτώσεις έδειξαν γενναιότητα και γι’ αυτό είχαν μεγάλες απώλειες.

Όταν έγινε γενική επιστράτευση, οι άνδρες είχαν 5 μέρες για να παρουσιαστούν. Σχεδόν όλοι παρουσιάστηκαν την πρώτη μέρα.

Ένα πλήθος από διάσημους και «παιδιά καλών οικογενειών» έβαλε μέσο για να πάρει μετάθεση στην πρώτη γραμμή του πυρός. Ανάμεσα τους οι ακαδημαϊκοί Αλέκος Λιδωρίκης, Σπύρος Μελάς. Οι Οδυσσέας Ελύτης, Νικηφόρος Βρεττάκος, Άγγελος Τερζάκης, Νίκος Καββαδίας καθώς και όλοι οι γνωστοι ηθοποιοί των ελληνικών ταινιών



Αντιαρματική κουβέρτα(!)

Τα "τανκ" των Ιταλών ήταν περισσότερο αυτό που χαρακτηριζόταν τενεκεδοκουτα οι τανκετες, στην πλειοψηφία τους.



Μετά την αρχική εκπληξη στο νεο όπλο η εφευρετικότητα του Έλληνα φαντάρου βρήκε πως μια κουβέρτα στις ερπύστριες αρκούσε για να το ακινητοποιήσει



ο Κατσιμήτρος επέλεξε να δώσει μάχη στην τοποθεσία Ελαία, που ήταν μια κοιλάδα σε σχήμα πετάλου που την περικύκλωνε ο ορεινός όγκος του Καλπακίου. Στα χαμηλότερα σημεία της τοποθεσίας υπήρχαν έλη που δημιούργησε ο ποταμός Καλαμάς. Μεταξύ 4-6 Νοεμβρίου 1940 τα ιταλικά τεθωρακισμένα παγιδεύτηκαν σε αυτή την τοποθεσία με αποτέλεσμα οι Έλληνες να καταστρέψουν εννέα ιταλικά άρματα μάχης και να κυριεύσουν άλλα 15 ανέπαφα, καθώς και 50 μοτοσυκλέτες, φορτηγά κ.ά. Με τα 15 ιταλικά άρματα μάχης που πήρε στον Καλαμά, ο ελληνικός στρατός συγκρότησε την πρώτη μηχανοκίνητη μονάδα στην ιστορία του (ΧΙΧ Μηχανοκίνητη Μεραρχία). Η μονάδα αυτή πολέμησε τους Γερμανούς εισβολείς στη Μακεδονία, μεταξύ 7-9 Απριλίου 1941....



Αξιον εστί
Στις 23 Φεβρουαρίου του 1941 ο Οδυσσέας Ελύτης είναι άρρωστος με υψηλό τυφοειδή πυρετό. «Από το Μπόρσι με υγειονομικό όχημα, μέσω Αγίων Σαράντα, ο ανθυπολοχαγός Οδυσσέας Αλεπουδέλης μεταφέρεται στο Δέλβινο, έδρα του Α1 Ορεινού Νοσηλευτικού Τμήματος και του Α2 Ορεινού Χειρουργείου, ένας "Σωτήρας άγγελος της ζώνης των πρόσω". Τελικά, στις 2 Φεβρουαρίου, μέσω της καροποίητης οδού Δέλβινο-Γεωργουτσάδες και κατόπιν της αμαξιτής οδού Μπουλαράτ-Ελαία (Καλπάκι)-Γιάννενα, ο Ελύτης μεταφέρεται στο Νοσοκομείο Αξιωματικών Ιωαννίνων, το λεγόμενο "Ρουμανικόν" όπου νοσηλεύεται μέχρι τον Απρίλιο του 1941. Εκεί, στο 406 Γενικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο Ιωαννίνων "η ιδέα ενός βιβλίου" κρατούσε τον ποιητή, "όπως άλλους ένα εικόνισμα", κι όταν επιτέλους ξύπνησε απύρετος, και "είχε περάσει η μεγάλη κρίση", πίστεψε πως "το βιβλίο που ονειρευόμουνα θα μπορούσε ίσως να γίνει"».

"Δεν απέμενε παρά να κρατήσω τον όρκο μου και να δώσω υπόσταση στον Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας, αυτόν που είχε δοκιμαστεί σ' όλα τα ανεβοκατεβάσματα της ελληνικής ιστορίας και που προχωρούσε ολοένα για να φτάσει μέσα και πέρα από το θάνατο... [...] Λίγοι ξέρουνε ότι το κύριο βάρος του πολέμου το σήκωσαν οι ανθυπολοχαγοί. Και συμβολικά αυτό θέλησα να δείξω ηρωοποιώντας έναν ανθυπολοχαγό, με το "Ασμα" που έγραψα. Από το άλλο μέρος, έγινε αιτία ο πόλεμος να συνειδητοποιήσω τι είναι ο αγώνας, ο ομαδικός πλέον και όχι ο προσωπικός. Θέλω να πω τι σημαίνει να μάχεσαι και συ γι' αυτά. Χωρίς την εμπειρία αυτή, πιστεύω δεν θα μου είχε ανοιχτεί ο δρόμος για το "Αξιον Εστί"».



Οδυσσέας Ελύτης




Πηγές: -"Η Ιστορία του Ελληνικού Στρατού" (1833-1949), Ι. Παπαφλωράτος, 2 τόμοι, εκδόσεις Σάκκουλα 2014,
-"Πόσο Αλήθεια Γνωρίζουμε το 1940;" Ν. Γιαννόπουλος, εκδόσεις Historical Quest, 2016, Υπεύθυνος Έκδοσης Γ. Κ. Χρονόπουλος