Ethem Nejat

Day 2,472, 02:14 • Published in Turkey Cyprus • by Ethem Nejat
Ethem Nejat
1887-28/29 Ocak 1921



Ethem Nejat 1887'de doğmuştur. Eski bir Türkçü'dür. İttihatçılarla ilişkilerinden dolayı 1908'den önce yurtdışına kaçmıştır. Meşrutiyetin ilan edilmesinden sonra da İstanbul'a dönmüştür.
Nejat'ın sosyalist düşünceleri benimsemesi pek eski değildir. Nejat'ın "sosyalistliği ancak 1919 senesinde başlıyordu". O da tam anlamıyla Marksizmi kavrama temelinde bir sosyalistlik değildi. O zamanlar Türk sosyalistlerinin ve komünistlerinin Marksizmi genel kavrayışları Ethem Nejat'a da yansıyordu.
Ethem Nejat eskiden beri, gençlerin ve yoksul emekçilerin örgütlenmeleri gerektiği düşüncesine sahipti. Onun 1910 ve 1914 senelerinde Eskişehir'deyken Anadolu'nun çeşitli merkezlerinde öğretmenleri örgütlemek için verdiği uğraşıları çeşitli mektuplarında görmekteyiz.
Ethem Nejat, sanatkarlardan, ustalardan olan ve ustabaşılardan oluşan "Osmanlı Sanatkaran Cemiyeti"nin savaş döneminde giderek Türkleşmesinde ve "Türk Sanatkarları Yurdu" adım almasında belirleyici bir rol oynamıştır. O, etnik köken itibariyle Çerkeş olmasına rağmen 1917 senesine kadar tam bir "Türkçü"ydü ve bu konuda bir çok makale yazarak yayınlamıştı. "Fakat Ethem Nejat Türkçülüğünde de bir yenilik ruhu, yeniye koşmaya doğru (bir) eğilimin varlığım inkar etmemek gerekir". Bu anlamda Ethem Nejat'ın Türkçülüğü ile iktidarın tutuculuğu birbirine karıştırılmamalıdır.
Bu dönemin Ethem Nejat, milliyetçi bir sosyalistti. Onda "milli sosyalizm" anlayışı hakimdi. Öğretmenler ve sanatkarlar arasında yaptığı propaganda ondaki bu eğilimi göstermektedir.
1918 senesinde Ethem Nejat hem Türkçülüğü, hem de "milli sosyalistliği" düşünce dünyasında bütünleştirebiliyordu.
1918-1919 döneminde Ethem Nejat Almanya'dadır. Orada komünist hareketi ve Alman işçi hareketini yakından izleyen ve bazı arkadaşlarıyla Almanya'daki sınıf mücadelesine fiilen katılan Ethem Nejat, Marksizmi daha yakından tanıma, irdeleme olanağına kavuşuyor, ondaki Marksist düşünce derinleşiyordu. Bu dönemde Ethem Nejat, III. Enternasyonal'le bütünleşiyordu.
"Kurtuluş"un l. sayısında (20 Eylül 1919) çıkan "Proletarya Kimlerdir?" makalesi Ethem Nejat'taki gelişmeyi gösterir. O, orada şöyle diyordu:
"Nüfusumuzun yüzde doksan beşi proletarya olan Türk'ün, menfaat ve refahım sosyalizmde araması pek makul ve doğru bir çaredir."
Yurtdışına kaçtıktan sonra Fransa ve Amerika'ya da giden Nejat, İstanbul'a döndükten sonra öğretmen olarak çalışmaya başlar. I. Dünya Savaşı öncesi dönemde Manastır, Bursa ve İzmir'in öğretmen okullarında müdürlük ve maarif müdürlüğü görevlerinde bulunur. Bu dönemde Ethem Nejat, "Şurayı Ümmet", "Siper-i Saika", "Say ve Amel" gibi gazete ve dergilere makaleler yazmış, "Terbiyeyi Yeni Fikir" adında pedagojik bir dergi çıkartmıştır. Ethem Nejat'ın, İzmir'de öğretmen okulu müdürlüğü yaparken Aydın ili genel meclisi için verdiği rapor, "Terbiye-i îptidaiye Islahası" adı altında bir kitapçık olarak yayınlanmıştır.
Nejat'ın 1913'te İstanbul'da yayınladığı "Tekamül ve Kanunları" adlı çalışmasını, U. Z. Ülkem, Türkiye'de yazılmış ilk sosyoloji kitaplarından birisi olarak tanımlar.
I. Dünya Savaşı döneminde E. Nejat, Eskişehir maarif müdürlüğü yapar ve gönüllü olarak da askerliğe gider. Daha sonra "Maarif Nezareti Neşriyat Dairesi"nde (Öğretim ve Eğitim Bakanlığı Yayın Dairesi) görevliyken, Eylül 1918'de araştırma amacıyla Almanya'ya gider.
Yurda döndükten sonra siyasi faaliyetlerini, 23 Eylül 1919'da İstanbul'da kurulan "Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Partisi" ve onun yayın organı olan "Kurtuluş" dergisinde sürdürür. E. Nejat, bu partiyi, bir aydınlar partisi olarak görür ve "sosyal demokrat" ve "Türkiye Sosyalist" örgütlerim de halk kitlelerinin örgütleri olarak değerlendirir. Amacı kitlelerle birleşmek olduğu için bu üç kuruluşun birleşmesi için başarısız kalan bir mücadele sürdürür.
Bu başarısız faaliyetten sonra, Ethem Nejat Rusya'ya geçer. TKP'nin kuruluş kongresine katılır. O, 28-29 Ocak 1921'de Mustafa Suphi ve diğer 13 komünist ile birlikte katledilir.


Ethem Nejat (ortada) Mustafa Suphi (sağda) ile