Raška

Day 2,476, 09:04 • Published in Serbia Serbia • by Lazar L. 95

Raska oblast je novije ime za prostor u kome se zacela srpska drzavna ideja i nastala prva srpska drzavna organizacija pod knezom Vlastimirom (9. vek), a koji je sve do pocetka dvadesetog veka, a umnogome i kasnije u evropskoj literaturi bio poznat pod imenom “Raska” ili “Stara Raska”. Naime, poznato je da je ta prva srpska drzava nastala u oblastima Polimlja, Potarja i gornjih tokova Ibra i Drine. U Rasu, srpskoj prestonici, na cijim temeljima danas lezi Novi Pazar, stolovao je veliki zupan Stefan Nemanja, gde mu se i rodio najmladji sin Rastko, docnije cuveni srpski prosvetitelj i svetac Sveti Sava. Naravno, srpska drzava se sirila i vremenom dobijala nove prestonice, ali je srpska kulturna i duhovna snaga dosla do punog izrazaja tokom 12. i 13. veka upravo na prostorima danasnje Raske oblasti, o cemu svedoce velicanstvena arhitektonska i umetnicka dostignuca u Djurdjevim stupovima i Sopocanima pokraj Novog Pazara, Milesevi kod Prijepolja, Svetom Nikoli u Pribojskoj Banji kod Priboja i jos desetinama velicanstvenih spomenika srpske svetovne i crkvene arhitekture, od kojih najveci broj jos i danas cami u rusevinama nakon razaranja tokom osmanske vladavine.

Poznati istoricar Vladimir Corovic je zabelezio da je samo u dolini Lima, u zenitu srpske srednjovekovne civilizacije, duhovno i kulturno zracilo oko sedamdesetak crkava i manastira. Taj podatak je i naveo Aleksandra Deroka da napise divnu studiju sa naslovom “Na svetim vodama Lima”. U novije vreme, sa pocetkom srpske nacionalne revolucije 1804. godine i sa formiranjem dva srpska drzavotvorna i oslobodilacka jezgra u Sumadiji i u Staroj Crnoj Gori, Stara Raska je dobila novi nacionalni, kulturni i strategijski znacaj u naporima za stvaranjem jedinstvene nacionalne drzave.
S jedne strane, brojni manastiri i crkve, na zalost vecinom u rusevinama, kao i brojni srednjovekovni gradovi, svedocili su o velicini i slavi stare srpske drzave na cijim temeljima je sada trebalo obnavljati i stvarati novu srpsku drzavu, a s druge strane teritorija Raske oblasti dobila je vaznu ulogu pre svega u povezivanju Srbije i Crne Gore, a zatim i ostalih srpskih pokrajina. Jovan Cvijic je s pravom zakljucio da je Stara Raska skola koja spaja sve srpske zemlje, imajuci u vidu tada, pocetkom 20. veka, Staru Srbiju, Srbiju i Crnu Goru kao dve samostalne srpske drzave, a zatim i Bosnu i Hercegovinu koje su se nalazile pod austrougarskom okupacijom.
Karadjordje je sjajno uocio veliki strategijski znacaj Raske oblasti za srpski oslobodilacki pokret, narocito za veze sa Crnom Gorom, Brdima i Starom Hercegovinom, i zato je njegov prodor 1809. prema Novom Pazaru, Sjenici i prema Limu imao prvenstveni cilj da presece tzv. “bosansku dzadu”, odnosno glavni strateski put koji je povezivao Bosanski vilajet sa ostalim delovima Osmanskog carstva.

Kako se Turska tokom 19. veka postepeno raspadala, a istovremeno jacao srpski i ostali oslobodilacki pokreti balkanskih hriscana, Austro-Ugarska je sve do svog nestanka 1918. godine, a narocito posle okupacije Bosne i Hercegovine 1878. godine i uvodjenja svojih vojnih posada u Pljevlja, Priboj i Prijepolje, tezila da uspostavi potpunu kontrolu nad Raskom oblascu (odnosno tada osmanskim administrativno-upravnim oblastima Pljjevaljskim i Novopazarskim, od 1901. Sjenickim, sandzakom).

Politicki pravac koji je utemeljila austrougarska diplomatija i vojska ciji je krajnji cilj bio odvajanje u vidu koridora izmedju Srbije i Crne Gore Raske oblasti, radi onemogucavanja ujedinjenja ove dve drzave i radi uspostavljanja direktne teritorijalne veze sa albanskim krajevima i sa Kosovom i Metohijom kako bi se onemogucio srpski pokret u Staroj Srbiji, ovaj politicki pravac, postao je uzor nacionalnoj politici KP i posebno hrvatskoj balkanskoj politici bila ona ustaska,komunisticka ili postkomunisticka.. Posle likvidacije turske vlasti 1912. godine, austrougarska diplomatija je nastojala da iskoristi raske muslimane radi ostvarenja istog cilja. Austrougarske okupacione vlasti organizuju 1917. godine konferenciju svih muslimanskih predsednika opstina radi donosenja rezolucije kojom ce se izraziti zelja naroda Sandzaka da se odvoji od Srbije i Crne Gore i spoji sa Bosnom i Hercegovinom, a ukoliko to nije moguce onda da se “umole” carske i kraljevske vlasti za “autonomiju Sandzaka”.

Austrougarska diplomatija je najzasluznija za nametanje imena “Sandzak” umesto istorijskog naziva oblasti “Raska”, ili “Stara Raska”, odnosno Raska oblast kako je uobicajeno u novije vreme. Poznato je da je termin “sandzak” oznaka za tursku administrativno-upravnu oblast i da je takvih sandzaka bilo na stotine sirom Osmanskog carstva od Srednje Evrope do Azije. Srbi su, na zalost, lakomisleno i sami poceli da prihvataju naziv “sandzak” za istorijsko jezgro svoje najstarije drzave i taj naziv se toliko odomacio da je poceo da potiskuje istorijsko ime teritorije. Reafirmacija imena nije samo formalno pitaye. Ona je polazna osnova za veliku kulturnu, duhovnu i privrednu obnovu ove nepravedno zapostavljene srpske oblasti. U novim geopolitickim okolnostima Raska oblast ima isto, ako ne i vese znacenje za srpski narod kao i pre dva veka.